As lendas ou narracións populares, transmitidas oralmente, relatan xeralmente acontecementos ficticios que se teñen por reais, en moitas ocasións mesturados con feitos históricos. Pola súa capacidade de evocación, pola súa transmisión xeracional as lendas conforman un acervo do que chamamos patrimonio inmaterial que cómpre recoller e preservar.
Na nosa cidade conservamos varias lendas vencelladas ao caracter histórico da nosa localidade, ao seu caracter fronteirizo e consecuentemente a súa fortificación fronte aos posibles invasores. A máis asentada no imaxinario colectivo tudense é a relativa ao “túnel” que comunica Tui coa outra beira do Miño, coas terras de Valença. Resulta moi significativa esta lenda pois testemuña como na mentalidade dos tudenses a fronteira e a súa condición de limite, de aillamento fronte ao estranxeiro era superada polas nosas xentes que a través do túnel escapaban destas “imposicións” e mantiñan a comunicación coas terras irmáns que as estructuras políticas tentaban separar e mesmo enfrontar. Resulta, neste mesmo sentido, esclarecedor que tamén nas terras de Valença, máis concretamente de Ganfei, existan tradicións orais e lendas que, con certas variantes, recollen o mesmo feito: a existencia dun túnel por baixo do Miño que comunicas ambas beiras do río.
Pero non é esta a única lenda que reafirma estas relacións. Poderíamos citar a de San Xián e os seus sete irmáns que corresponden con outras tantas advocacións das terras miñotas: Virxe da Peneda, do Faro, da Franquiera, San Oido, etc. Ou a da Virxe do Camiño que as xentes de Rebordáns colocaban na súa Capela mirando ao Monte Aloia e que cada día aparecía vendo cara Portugal, ata que abriron unha porta para que Nosa Señora ollara aquelas terras alén do Miño.
Pero voltando á nosa primeira lenda,un pequeno texto sen asinar publicado no Boletín Informativo do CIT tudense, en marzo de 1963 recolle a tradición do túnel nos seguintes términos:
Realidad o fantasía?: El túnel entre Tuy y Valença do Minho
Viejas leyendas narran la existencia de un gran túnel que comunicaba el Claustro de la S. I. Catedral con las vetustas murallas, que bordeando la orilla del río Miño, ceñían las fuertes defensas de la calle de Abajo, comprendidas entre el baluarte “del Carballo” y la Puerta del Arco. Según otras versiones el mencionado pasadizo subterráneo alcanzaba el Monasterio de Ganfei ya en tierras portuguesas.
No hay forma de discrimnar en todo esto la parte que corresponde a la realidad y lo que producto de la fantasía de las gentes.
El reciente descubrimiento o redescubrimiento –al decir de ciertos “técnicos”- de una puerta subterránea localizada con motivo de las actuales obras de pavimentación que se están llevando a cabo en el Claustro, ha motivado un evidente interés para despejar esta incógnita, procediendo a la exploración de dicha comunicación secreta.
Lo que si está suficientemente claro es que uno de los trazados del pasillo conduce a través de una escalera de piedra de forma espiral hasta las almenas del Torreón del Palacio Episcopal., contiguo a la hermonsa galeria; pero, de momento, nada se puede aventurar sobre la dirección y longitud del tramo descendente, por encontrarse el suelo cubierto por numerosas piedras y abundantes tierras, procedentes quizás de las anteriores obras realizadas en el Claustro. (Este “túnel” é o actual acceso ao torreón de Soutomaior, no extremo sur do Claustro da Catedral tudense, que comeza nun nível inferior ao do Claustro, de aí á mención ao treito descendente)
El investigador D. Joaquín Fernández de la Granja en su obra “Recuerdos Históricos de Occidente” impresa en Vigo durante el año 1882, refiriéndose a tal pasadizo dice:
“Estas dos fortalezas de Tuy (Castellum Tyde) y Valença se comunicaban en los tiempos antiguos por un túnel que salvando el Miño las ponía en comunicación; habiéndo sido mandado explorar a principios de este siglo (XIX) por el dignísimo Obispo de Tuy, D. Juan García Benito, el cual se valió de doce hombres, quienes llevando otros tantos faroles bajaron hasta seis mil escaleras, no pudiendo continuar el reconocimiento por apagarse las luces repetidas veces debido a un aire frío y húmedo que circulaba”
Tambien en la ciudadela y en edificios anejos al Palacio, concretamente en la antigua Cárcel Vieja, existe otra sima de profundidad y dirección ignirada, provista de una escalera regular de bajada cuya terminación no se conoce. (Sobre este posible segundo “túnel”, lembro que haberá máis de vinte anos, cando se estaban realizando as obras de adaptación do actual edificio da Delegación de Facenda, un grupo de persoas entre as que se atopaban Ernesto Iglesias Almeida, o Plácido Méndez Cruces e quen asina este blog, puidemos comprobar estas escaleiras que baixan anexas ao muro que limita a zona da Catedral co edificio de Facenda e o Carcere Vello; tras descender pouco máis dunha ducía de peldaños o material de derrube alí depositado impedía continuar o acceso e conxeturar, por conseguinte, sobre a súa función ou cando menos a súa orientación).
Rematamos, este “post”, lembrando que tamén estas lendas conforman o noso patrimonio e que a súa conservación e transmisión forma parte da nosa propia identidade e memoria colectiva.
