Quantcast
Channel: Tudensia
Viewing all 217 articles
Browse latest View live

Na morte de "Chonchiña" Concheiro

September 1, 2013, 1:40 pm
$
0
0

Contáronme que esta tardiña unha man anónima colocou na porta do caserón de San Bartolomeu onde residiron, durante varias décadas, o doutor Francisco Comesaña e a súa esposa “Conchiña” Concheiro una ramo de hortensias. O fatídico agoiro foi confirmado ao pouco tempo: “Choncha” morreu onte en México DF, onde residía dende había un par de anos. Logo de celebrar nos inicios do pasado mes de maio o seu centenario, acompañada de familiares e amigos, o paso do tempo resultou implacable.

Recordamos hoxe, con especial agarimo, a unha excepcional muller, tudense de adopción, que soubo manter ao longo da súa vida, centenaria, unha dignidade e unha grandeza de espírito, expresando unha alta lección de humanidade. 

Estas hortensias, que agromaban cada ano polos recantos daquela finca de San Bartolomeu, e que hoxe anunciábannos a nova do seu pasamento testemuñan o afecto que sementou entre tantas e tantas persoas Chonchiña ao longo da súa dilatada existencia. As hortensias son flores rexas, de cores constantes que alegran os nosos parques e xardíns, e que mesmo cando murchan, ao fin do estío, se conservan e seguen coa súa prestancia nos nosos fogares. Estas hortensias simbolizan tamén a traxectoria vital de “Choncha” Concheiro: sensible e rexa, gallarda na súa vida e que, agora tras o seu pasamento, segue alumeando como unha referencia do século XX en Galicia.

Neste blog publicamos varios post sobre a súa figura e a do seu esposo, o doutor Francisco Comesaña, que hoxe recuperamos a través dos seus enlaces.



Para a súa filla, María de los Ángeles, os seus netos e demais familia, para todos os seus amigos o noso sentimento de pesar. Descanse na Paz.
↧
Search
↧

Estragos nos gravados rupestres de Rozacús - Randufe

September 11, 2013, 8:20 am
$
0
0
Gravados de Rozacús

Unha das principais manifestacións da cultura prehistórica en Galicia son os chamados petroglifos ou gravados rupestres que atopamos nas rochas de granito, xeralmente situadas en outeiros de escasa altitude. En xeral se admite que a súa cronoloxía podemos situala entre o final do Neolítico, na transición entre o Calcolítico e a Idade do Bronce, é dicir entre o III e o II milenio a. C.


A técnica empregada para realizar os gravados foi o labrado mediante percusión, cun instrumento de pedra co que se trazaron os sucos, sendo o desgaste destes, a consecuencia da erosión, unha proba irrefutable da súa antigüidade.Existen dous tipos de deseños nestas manifestacións da arte rupestre: figurativos, como por exemplo os cervos, cabalos, figuras humanas e armas; e os abstractos, aqueles que non sabemos qué representan, como son as combinacións circulares ou con coviñas.


No municipio tudense non conservamos, quizais pola falla dun traballo de campo sistemático, abondosos exemplos destas manifestación culturais. Salientan especialmente dúas estacións, a chamada “As carneiras” en Baldráns, na propia beira do río Miño –unha ubicación moi excepcional- e a estación denominada “Rozacús” na parroquia de Randufe, descuberta no seu día polo inesquecible “Equipo Arqueolóxico do Baixo Miño” que conformaban Jesús Gómez Sobrino, Aquilino González Santiso e Xoán Martínez Tamuxe. Case no termo municipal tudense está un dos máis impresionantes conxuntos de gravados rupestres, no monte Tetón, inmediato á parroquia de Malvas.


Gravados de Rozacús

Este gravados están declarados expresamente como monumentos histórico-artísticos, hoxe dicimos Ben de Interese Cultural, polo decreto 3741/1974, de 20 de decembro (BOE de 10 de marzo de 1975) que estende esta declaración a 195 estacións rupestres da provincia de Pontevedra, entre elas a de “Rozacús”.


Esta estación está situada na parroquia de Randufe nunha aba do monte “Alto do Coello”. Son seis rochas situadas no lugar de Fontiñas gravadas con variedade de signos, unha delas recibe o nome de “Rozacús” por ser tradición de moitas xeracións de nenos e nenas o seu uso como tobogán, xa que logo, por asimilación o conxunto recibe o nome de Petróglifos de Rozacús.


Gravados de Rozacús

Juan José Vilches Saco descrebe esta estación arqueolóxica do seguinte xeito:  “repartidos entre varias rocas muy cerca de la carretera a Gondomar y desgastados algunos por la acción de los agentes atmosféricos, muestran diversidad de motivos: “coviñas” o cazoletas, cuadrados, crírculos, cruciformes, combinaciones circulares, serpentifomes, etc. Entre ellas, destaca un par de figuras de animales enfrentados, quizás caballos debidos a la ausencia de cuernos y a su larga cola” (Pregón das festas de Chan do Carrasco, 1992). Xa daquela Vilches sinalaba o preocupante estado de deterioro que sufrían estes gravados rupestres por diversas agresións vandálicas e pola ausencia dun coidado do lugar que provocaba que a vexetación ocultase todo este conxunto e contribuíse ao deterioro do mesmo.


Agora esta estación arqueolóxica ven de padecer unha nova agresión. Segundo a información proporcionada pola Comunidade de Montes de Randufe, e que temos comprobamos no terreo, os labores de limpeza e mantemento das liñas do tendido eléctrico efectuada por conta da empresa propietaria deste tendido supuxo unha intervención con medios mecánicos especialmente agresivos coa rocha que ten de provocado un novo estrago neste Ben de Interese Cultural.







Detalle dos estragos nunha laxe

Aínda que aparentemente non foi afectado ningún gravado –resta realizar un estudo pormenorizado-, lamentablemente o deterioro dalgunhas rochas e do seu entorno resulta irrecuperable e compre que os autores desta agresión asuman as responsabilidades que corresponden. Este feito, froito dun descoñecemento e dun desleixo inxustificables, agardamos sirva para impulsar o proxecto que a Comunidade de Montes de Randufe posúe de comezar -coa xuda do Concello de Tui e doutras das institucións que poidan implicarse- a limpeza e posta en valor deste enclave arqueolóxico que difunda os seus valores históricos e culturais e contribúa a evitar o seu deterioro e novas agresións que nos priven deste testemuño do noso pasado máis remoto.



Nova laxe afectada


Aspecto da zona afectada

Información e imaxes desta estación arqueolóxica neste enlace do CEIP de Randufe: http://ceiprandufe.blogaliza.org/2011/11/17/prehistoria-7%C2%AA-parte/


As fotos que acompañan este post mostran os gravados de Rozacús resaltados cunha técnica moi agresiva para os mesmos e que cómpre desbotar, para a súa correcta observación o método idóneo é aproveitar a luz rasante que permite a súa correcta visualización, outras técnicas precisan de autorización.




↧

Encontro de científicos xesuítas en Tui no verán de 1915

September 29, 2013, 1:48 pm
$
0
0
Ás veces as pescudas nos sorprenden con algunha descuberta de interese. Velaí o caso de hoxe. Un amigo pediume que investigase se existía algunha imaxe da, tantas veces lembrada, pedra oscilante do monte Aloia. Os recursos que hoxe nos ofrece a rede son certamente inconmensurables e nunha vella revista científica editada en Roquetas (Tarragona) atopo a fotografía dese famoso penedo. Figura esta imaxe, da que nos ocuparemos nun próximo “post”, nun interesante artigo da revista “Ibérica, do Observatorio do Ebro” de 1916 titulado “Excursiones científicas por el Norte de España” da autoría do xesuíta Longinos Navas que nos proporciona outra interesante imaxe.
A Revista Ibérica naceu en 1913 co obxectivo de difundir semanalmente o coñecemento científico e tecnolóxico da época. O proxecto foi pioneiro en España e logrou manterse noventa e un anos durante os que documentou a revolución tecnolóxica do século XX.


Trátase dunha “foto de familia (…) en la galería de la casa-residencia, calle San Telmo” onde figuran ata seis xesuítas. O pé de foto nos informa dos nomes dos retratados: PP. Navas, Mendes e Merino, xunto ao Irmá Roque, e os PP. Redondo, Tavares e Marinho. Nunha primeira impresión só o nome de Bartolomé Merino, S. J., notable erudito e profesor no Colexio da Pasaxe (A Guarda) resulta coñecido. Estamos no verán de 1915.

A curiosidade nos leva a pescudar nos protagonistas desta instantánea e nos agardan importantes sorpresas.

Tui acollía por aqueles anos a diversas comunidades relixiosas de orixe portugués que tiñan sido expulsadas do país veciño en 1910 coa implantación da República. Xa recollemos neste blog as referencias ás comunidades de Maristas, Doroteas ou Franciscanas Hospitaleiras que se asentaron en Tui na espera do retorno ás terras portuguesas. Os xesuítas tiñan, como nos informa este artigo, unha casa alugada na rúa San Telmo onde se toma a fotografía que achegamos e que é a casa co actual número 26  na que un grupo de membros portugueses da Compañía de Xesús residiron ata inicios do anos trinta en que puideron regresar a Portugal. Nesta residencia vivía un grupo de xesuítas que, entre outras misións, eran capeláns de diversas comunidades relixiosas tudenses: como os Maristas, que daquela tiñan o seu colexio na mesma rúa de San Telmo, ou as comunidades femininas de Doroteas, Hospitaleiras ou do Bó Pastor, acollidas ao exilio tudense agardando o regreso a Portugal.

Rúa San Telmo, nº 26

Os xesuítas da Provincia portuguesa pasaron – tras a súa expulsión de Portugal no 1910-, primeiro, a Holanda e Bélxica e tamén a Brasil para logo chegar a España; en San Martín de Trebejo (Cáceres, unha das localidades onde se conserva “a fala” galega) crean a Escola Apostólica; o Juniorado e Filosofado se instala en Santa María de Oia (Pontevedra); a “Casa de Escritores” que acolle a redación das revistas “Brotéria” e“Mensageiro do Coraçao de Jesus” en Pontevedra, concretamente no colexio de Placeres - Lourizán  e, finalmente, arrendan, e logo mercan, os bens dos xesuítas españois sitos en A Pasaxe (Camposancos – A Guarda). En 1914 –ao iniciarse a I Guerra Mundial-, o antigo Colexio de Campolide, ata daquela trasladado a Inglaterra, se implanta en Placeres e aos dous anos se instala na Pasaxe, co nome de Colexio “Nun’Alvres” (este era un heroe da batalla de Aljubarrota onde as tropas portuguesas derrotaron ás casteláns logrando a independencia de Portugal) que tiveron de cambiar, por orde expresa do Goberno Español en 1928, poñéndolle o título de “Colexio de María Inmaculada”. Retornaran a Portugal a partir do ano 1932.

Na etapa dos Xesuítas da Provincia Portuguesa, o Colexio de O Pasaxe tiña un gran nivel científico no profesorado. Nomes como o xesuíta  Eugenio Jalhay que descubriu unha Estación Prehistórica no Castro da Forca no monte Tegra (preto do parque de O Cancelón) ou padre Alfonso Luisier que foi un dos grandes botánicos de todos os tempos.

Os xesuítas portugueses tiñan impulsado en 1902 a creación da revista “Brotéria” para que os naturalistas da Compañía de Xesús e outros investigadores publiquen os resultados dos seus estudos. Destacou esta revista, nos cen anos da súa edición, polos mais de 1300 traballos publicados de botánica, zooloxía ou xenética; nas súas páxinas foron descritas e clasificadas sistematicamente 1327 novas especies zoolóxicas e 887 novas especies botánicas; unha clara expresión da relevancia científica desta revista no contexto portugués e internacional. 




Unha das súas principais preocupacións era a divulgación científica a que dedican amplo espazo en cada número. “Brotéria” será unha das mellores revistas de historia natural e un dos principais pulos á renovación das Ciencias Naturais en Portugal. Tomou o nome en homenaxe ao célebre naturalista portugués Félix de Avelar Brotero (1744-1829). A revista se interrompe en 1910 pero aos dous anos se volta ao prelo, publicándose o número de 1913 en Salamanca e o correspondente a 1914 na cidade de Tui, aínda que a redacción da publicación está, como xa apuntamos anteriormente, no colexio de Placeres, en Pontevedra. O exilio dos seus redactores en Brasil e Galicia leva a que neste anos na revista figuren numerosos traballos sobre historia natural brasileira e galega.

Este longo exordio contextualiza aos persoeiros que atopamos nesta fotografía, todos eles membros da Compañía de Xesús pero destacados naturalistas que naqueles anos están á cabeza da investigación científica neste ámbito.


P. Longinos Navas, S. J.

Daremos de seguido noticia dos presentes seguindo a relación que figura no pé de foto. En primeiro lugar  P. Longinos Navas, S.J. autor do artigo “Excursiones científicas por el Norte de España” que da orixe a esta pescuda. Observamos neste artigo que comentamos os seus coñecementos sobre a entomoloxía, que o trae ata Tui para ampliar as súas investigacións e atoparse na nosa cidade, no verán de 1915, con egrexias personalidades que compartían non só os intereses científicos senón tamén a súa condición de xesuítas.

O P. Navas (1858-1941)foi nado en Cabacés – Tarragona, comezou os seus estudos na Compañía en Francia, ao estar expulsada a Orde de España, finalizándoos na Facultade de Tortosa. Profesor en Zaragoza e logo en Madrid, fundador da Sociedad Aragonesa de Ciencias Naturales, máis tarde chamada Sociedad Ibérica de Ciencias Naturales e da Sociedad Entomológica de España, colaborador en todas as revistas españolas de historia natural. Especialista mundial en entomoloxía, especialmente en neurópteros; fixo tamén interesantes achegas á liquenoloxia hispana.

Un dos fundadores da revista “Brotéria” está tamén presente neste encontro tudense, o P. Candido Acevedo Mendes, S.J., (174-1943) cursou os seus estudos teolóxicos superiores en Roma e logo foi profesor de Física, Química e Ciencias Naturais no colexio de Sao Fiel. Foi un dos fundadores, co P. Tavares, da Sociedade Portuguesa de Ciencias Naturais. Tras a expulsión de 1910 tenta, dende o exilio, recuperar as importantes coleccións naturalistas do colexio. Publicou 48 artigos en “Brotéria”, a maioría sobre lepidópteros.


P. Baltasar Merino, S. J.

Recoñecemos xunto ao grupo ao mais veterano, e xa daquela estimado como unha grande autoridade científica, é o P. Baltasar Merino, S. J., nado en 1845 en Lerma – Burgos, e que dende 1880 se incorpora ao Colexio dos Xesuítas (españois daquela) da Pasaxe ata o traslado deste centro a Vigo en 1916 onde morre ao ano seguinte. Neste colexio ensina, primeiro inglés, é logo prefecto do seminario de pobres e, sobre todo, profesor de Ciencias e director do Observatorio Meteorolóxico do Colexio ata 1906. Está recoñecido como un afamado botánico de talla mundial.

Fundador da Sección de Santiago da Real Sociedad Española de Historia Natural, presidente da Sociedad Aragonesa de Ciencias Naturales e da Academia Internacional de Xeografía Botánica.

Autor dunha monumental obra Flora descriptiva e ilustrada de Galicia, editada en tres volumes entre 1905 e 1907, cuxa ampliación publica en “Brotéria”, e do chamado “Herbario Merino”, froito das súas pescudas, e hoxe diseminado, entre outros lugares, no Arboretum do Centro de Investigacións Ambientais e Forestais de Lourizán que conserva mais de 10.000 pregos do mesmo. Moitas das súas obras foron editadas na imprenta da Tipografía Regional na nosa cidade.



Na segunda ringleira temos ao daquela irmá Joaquim Duarte Roque, administrador da revista “Brotéria”. No exilio se instala no Colexio da Pasaxe e durante tres anos se dedica a recoller lepidópteros polas abas do monte Santa Tegra. Os exemplares que capturou envioullos ao P Cándido Mendes que estaba en Salamanca será este quen os prepara e publica o terceiro listado de noctúidos galegos, cincuenta e catro especies, case todas dos arredores de Camposancos.

Sobre o P. Redondo, S.J. carecemos de noticias salvo que publica na revista “Brotéria” en 1915 unha lista de coleópteros de Salamanca, que comprende 388 especies, entre elas dúas novas variedades do Zonabris decempuncíafa. O que testemuña tamén o seu exilio fóra de Portugal.


P. Joaquim da Silva Tavares

Segue na instantánea o P. Joaquim da Silva Tavares, S. J. (Cardigos, 1866 – Paris, 1931). Completou a súa formación teolóxica en Viena. Foi profesor de portugués, latín, grego, física, química, ciencias naturais e historia natural nos colexios de Setúbal, Campolide e Sao Fiel. Neste último foi director do Herbario, do Museo de Historia Natural e finalmente do propio colexio, e alí funda a revista “Brotéria” xunto aos PP.  Cándido Mendes e Carlos Zimmermann. O P. Tavares é un entomólogo temperá, especializado naquela altura no estudo das zoocecidias (deformacións inducidas polos insectos nas plantas). No 1910 vai ao exilio en Salamanca, Brasil e Pontevedra. Estas estadías lévano a interesarse por novos temas especialmente de divulgación científica. No ano da fotografía, 1915, Tavares e outros colaboradores de “Brotéria” exercen como docentes no colexio da Pasaxe.  Membro de innumerables institucións científicas de varios países é unha indiscutida autoridade en entomoloxía.

Finalmente figura na fotografía o P. Marinho do que carecemos de calquera noticia que nos permita a súa identificación.

Asi pois esta foto nos documenta esta singular xuntanza de eruditos na residencia dos xesuítas portugueses na rúa San Telmo da nosa cidade, coa presenza de egrexios investigadores que naquelas anos estaban na primeira liña da investigación científica en materia de Ciencias Naturais.

Achegamos, de seguido, o artigo que orixina este post e que nos ofrece as impresións do P. Longinos Navas, S. J., sobre o Viveiro de Areas e a repoboación do Monte Aloia que impulsaba naqueles anos o enxeñeiro tudense, Rafael Areses Vidal.



EXCURSIONES CIENTÍFICAS POR EL NORTE DE ESPAÑA


Debiera llamarlas entomológicas o mas bien neuropterológicas, las que realicé el verano pasado por el Norte de nuestra patria, desde el día 20 de junio al 29 de julio. Su relación sucinta no dudo interesara a muchos de Ios lectores de Ibérica.


Unas partidas de caza.- Pues ¿no interesa la relación de una partida de  caza?. A la verdad, lo que yo realicé y suelo realizar con frecuencia, no fueron sino partidas de caza, pero no de caza mayor, si no de caza menor, o por decir mejor, mínima. Las presas apetecidas no eran el conejo o la perdiz,  el venado o el oso, si no los menudos insectos, o con mas propiedad los Neurópteros. Las armas casi exclusivamente empleadas eran la manga, como se llama, de coger mariposas, o el mariposero, como lo llama el vulgo. Las piezas cobradas diariamente por el entomólogo no son alguna que otra, como ocurre a los demás cazadores cuando son afortunados, sino a cientos o a miles, que en tal número entran en la manga al pasarla por las hierbas, matas y ramas de arbustos y arboles de los bosques o de las orillas de arroyuelos y ríos. Y ¿creéis que es pequeño el gozo del cazador  de insectos, al registrar la manga, cuando en el fondo de ella y entre docenas o cientos de insectos vulgares, que deja en libertad, acierta a descubrir un ejemplar raro, joya de las colecciones, acaso todavía no visto ni hallado en la región, o en Europa y aun en el mundo entero?


Cuando esto ocurre o sospecha el entomólogo ¡con qué cuidado aprisiona aquella prenda preciosa y la pone a buen recaudo en el frasco o en el fondo de la caja que lleva prevenida! Mas digamos de mis excursiones.



Terreno escogido.-EI sitio escogido para nuestras cacerías fué el Norte de España, principalmente Galicia al NO. y el valle de Aran al NE. ¿Por qué? Son estos parajes riquísimos, según presumíamos, en insectos, particularmente Neurópteros, por estar cruzados de arroyuelos y llenos de vegetación, circunstancias muy favorables al desarrollo de tales insectos, y por otra parte, apenas habían sido explorados por los naturalistas  españoles. Me Iisonjeaba de que si pudiese recorrer por dos o tres semanas sitios escogidos de Galicia, y por una o mas el valle de Aran, lograría reunir dos o trescientas especies de Neurópteros, que es casi la mitad de lo que se conoce en España, y que entre ellas habría no pocas halladas por primera vez en nuestra nación, y acaso dos o tres nuevas totalmente en el mundo, no descubiertas hasta ahora, nuevas, como decimos, para la ciencia.


En Tuy (Pontevedra).-Provisto del correspondiente kilométrico, salí el 20 de junio por la noche de Zaragoza. Un día, el 21, me detuve en Valladolid; no sin provecho, pues explorando en breves horas las orillas del Pisuerga, en compañía del P. Guereta, S.J., añadí una docena de Neurópteros a los que de aquella localidad se conocían. ¡Una especie nueva!, exclamé con júbilo al reconocer un bichito que vino a mis manos. Lo era en efecto; mas ¡oh fatal coincidencia! aquellos mismos días en París daba su descripción el señor Lacroix, con el nombre de Psocus Alluaudi; él había tenido la fortuna de hallarlo unos meses antes en Francia. Quedó, pues, nuevo para la península ibérica
.

De un tirón había de ir de Valladolid a Tuy. Admirabase el empleada en la taquilla cuando a la mañana siguiente quise partir, aconsejábame y que tomase el rápido de la noche, por no tener que aguardarme tres horas en la estación de León, de 1 a 4 de la tarde. Esa detención estaba ya prevista y era precisamente la que me halagaba, porque esperaba poder coger siquiera dos o tres especies de Neurópteros en las orillas del Bernesgà. ¡Cual no sería mi asombro, al bajar a la ribera en frente de la estación, al conseguir en breve tiempo unas diez, pareciéndome una de ellas nueva para la ciencia! Aquéllo preludiaba lo que habían de ser las cazas de Galicia.



No puntualizaré las excursiones que realicé por los alrededores de Tuy con los PP. Tavares, Redondo y Marinho y H. Roque, redactores y administrador respectivamente de la revista Broteria, siempre con éxito lisonjero. Pero aunque sea con rapidez, no puedo dejar de mencionar tres sucesos de mi estancia en Tuy, de recuerdo a cual mas agradable.  


1. Los redactores de “Broteria”.- Hallándonos felizmente reunidos en Tuy varios de los mas asiduos colaboradores de Broteria, revista luso-brasilera de Ciencias Naturales, quiso su Director el P. Tavarés conservar como un recuerdo de familia el grupo fotográfico sacado en la galería de la casa-residencia, calle de San Telmo. De derecha a izquierda, en primer término, los PP. Navas, Mendes y Merino.- En segundo término, el H. Roque, P. Redondo, P. Tavares y P. Marinho




Museo Forestal de Areas

2. La visita al vivero de Areas.-La curiosidad científica y el cariño del P. Merino a su antiguo discípulo en el Colegio de La Guardia, don Rafael Areses, nos llevó a la visita de aquel preciosísimo vivero, situado en el municipio de Areas, de donde se esparcen por toda Galicia miles y miles de arboles de todas clases, ofrecidos gratis a quienes los demandan para repoblar bosques o adornar jardines. Ni el tiempo de que disponíamos, ni el sitio, se prestaban a abundantes cosechas de insectos, pero compensóse bien esta escasez con la vista del vivero. Encantónos sobre todo al P . Merino y a mi, la visita de la casa del Director señor Areses y de sus oficinas, constituídas en un museo viviente forestal, donde juntamente con fotografías, cuadros instructivos, instrumentos y productos forestales, vense por doquier en las paredes carteles con máximas de personajes que han hablado con entusiasmo en pro de nuestros bosques, de las cuales me permitiran mis lectores que traslade aquí solamente algunas de las que mas me recrearan:


"Niños, el que hiere o mata sin razón un árbol, comete un delito en algo parecido al que hiere o mata a su mejor amigo".- Andrés Manjón.

"Sí: los montes guardan los orígenes de la arquitectura; constituyen las mas grandes esculturas que se levantaron sobre la tierra; forman las animadas pinturas con que los pueblos ven adornada el patrimonio nacional;· poseen la fuente de inspiración de los mas renombrados poetas; y son los templos en que sonó la música que cantó las primeras alabanzas al Creador";.-Àndrés Avelino de Armenteras.
"Talar los montes y destruir los pájaros es obra de insensatos: aquéllos y proteger la cría de estos merece bien de los hombres, de la Patria y de Dios".-Ricardo Codorníu.


En aquel museo y oficinas que tan deliciosos instantes nos proporcionaron, no hallo otro defecto sino el no encontrarse en una ciudad o en sitio a muchos asequible, para que con su frecuente visita se infiltre en el animo del pueblo el respeto al árbol y a la repoblación de nuestros campos y montes.





3. La ascensión al monte Aloya.- Levántase este monte a 630 metros sobre Tuy, y es digno de visitarse  por muchos conceptos,  siendo el primero el santuario de San Julián, centro de la devoción, y peregrinaciones de toda la comarca. Además de esto, es objeto de una intensa repoblación forestal por parte de don Rafael Areses.  Vense por doquiera crecer ios arbolillos de todas suertes, que en breve tiempo convertirán aquel monte en frondoso bosque de delicias codiciadas de peregrinos y turistas. Añadamos, que algo del espíritu del turismo domina en aquel monte, ya por las máximas favorables a la repoblación forestal, o en general al árbol, que se ven grabadas en las rocas de los contornos, ya por los caminos trazados hacia las principales vistas.

Entre ellas me encantó la de la piedra oscilante. Vímosla oscilar al esfuerzo de un solo hombre. Era fenómeno para mí-nunca visto; y de tal manera me satisfizo, que por él solo di era por bien empleado el trabajo de la ascensión, aunque no fuera abundante y rica la caza que hice de Neurópteros. De ellos sólo mencionaré aquí el hermoso y caprichoso Ascalaphus longicornis L. Era el primer ejemplar de Ja especie y aun de la familia de los Ascaláfidos, que en Galicia se cogía. Ya estaba satisfecho; ya me constaba que esta familia, extendida por toda España, estaba representada en Galicia, al menos por una especie.



En Santiago.-Pasemos por alto las excursiones que en La Guardia realicé los días 24-26 de junio con los PP. Merino y Olabide,- para decir dos palabras de Santiago. Alla partí con el P. Tavares, y con él exclusivamente exploré las orillas del Sar y del Sarela y el Parque de la condesa de Terranova, los días 1 y 2 de julio, con abundante y riquísima cosecha en todas partes.  Orientónos don César Sobrado Maestro, catedrático de la Universidad, al cual pudimos ver merced a la amabilidad de don Eugenio Labarta, Ingeniero de Minas, antiguo discípulo del P. Merino, quien toda la mañana del 10 de julio estuvo con nosotros haciéndose nuestro Cicerone, guía y casi criado.


Seguramente se debió a su pluma un laudatorio suelto dedicado al P. Tavares y a mí, que publicó el Diarío de Galicia el día 3, y que nos mostraron cuando ya estabamos en el tren a nuestro regreso.


En Viana del Bollo (Orense).-Breves, pero deliciosos días pasé en Marín o en el Colegio de los Placeres que los Padres portugueses tienen en el municipio de Lourizan, donde aproveché bien el tiempo en compañía del mismo P. Tavares y del P. Alves. No pude detenerme, porque cediendo a una invitación del P. Merino, que iba a herborizar a la provincia de Orense, convinimos en reunirnos en Tuy el día 6.

E dende Tui continua a súa viaxe por Viana do Bolo e regresa a Zaragoza tras varias paradas intermedias.


↧

A desaparecida pedra oscilante do Monte Aloia

October 7, 2013, 5:29 am
$
0
0

Como xa comentabamos no anterior “post” deste blogue atopamos nunha vella revista científica editada en Roquetas (Tarragona) a fotografía dese famoso penedo do equilibro do Monte Aloia. Figura esta imaxe nun interesante artigo titulado “Excursiones científicas por el Norte de España” na revista “Ibérica do Observatorio do Ebro” de 1915.

A pedra oscilante ou abaladoira do Aloia é un exemplo portentoso dun penedo granítico unido a outra laxe por un pequeno punto que posibilita o seu inestable equilibrio. Estas pedras atopámolas en numerosos lugares de Galicia, posiblemente a de maior sona é a pedra de abalar no Santuario de Nosa Señora da Barca, nas terras de Muxía na Costa da Morte; mais próxima está a Pedra do Equilibrio na parroquia de Arcos (Ponteareas) nas abas do monte da Picaraña.

Me encantó la piedra oscilante. Vímosla oscilar al esfuerzo de un solo hombre. Era fenómeno para mí nunca visto; y de tal manera me satisfizo, que por él solo diera por bien empleado el trabajo de la ascensión, asi se manifesta o P: Longinos Navas, S.J., autor do artigo arriba mencionado, e que acredita o aspecto espectacular deste penedo.

Aínda que a tradición liga estas pedras e o seu inestábel equilibrio como froito do traballo humano ou de intervencións portentosas, o certo é que estas monumentais rochas son resultado dos procesos naturais de erosión.

Esta fotografía nos ofrece o aspecto monumental deste penedo oscilante, un singular atractivo da visita ao Aloia. Pero esta pedra que aguantou as inclemencias do tempo durante séculos non puido resistir a acción vandálica dun grupo de mozos, din que de  Malvas, que haberá tres ou catro décadas botaron monte abaixo o monumental penedo.

Por mágoa non coñezo noticia algunha sobre as tradicións relacionadas con esta pedra oscilante. En moitos lugares estas pedras oscilantes están ligadas a rituais adiviñadores, dependendo de que abalen ou non logo de formularlle á pedra unha determinada pregunta. Como sinala Vitor Vaqueiro no seu libro “Mitoloxia de Galiza” (2011): “acredítase que a función que cumpriron mais a miúdo foi a de adiviñación. Segundo Murguia, houbo un tempo no que as pedras de abalar serviron para probar a fidelidade das mulleres e a virxindade das doncelas; e xa Estrabón, hai 2000 anos, afirmaba que os galegos eran experientes nas artes adiviñatorias. De feito, esta función prognosticadora segue a darse hoxe  xa que se supón que as pedras, en certa maneira, son quen de respostar ás preguntas que se lles formulan, relativas, en xeral, a desexos futuros. Se abalaren enténdese que a resposta é afirmativa. Se non, presuporase a negativa.”

As funcións encomendadas pola tradición popular a estas rochas, teñen variado segundo as diferentes culturas, pero cun nexo común a todas elas: o seu movemento era indicativo de una determinada cualidade. Así, os celtas consideraban as pedras abaladoiras como elementos cargados de fortaleza e resistencia, empregadas nos rituais para protexer aos homes das enfermidades e proporcionarlles a forza posuían. Moitos pobos do norte da Península Ibérica, conservaron a crenza no poder destas pedras para predicir  acontecementos ou desgrazas.

No Aloia conservamos outras interesantes tradicións ligadas ás pedras como é “A Cama do Santo” e as pedras do sol e da auga, das que nos ocuparemos noutra oportunidade, hoxe nos quedamos con esta imaxe certamente sorprendente da pedra do equilibro do Monte Aloia.
↧

Historia da eurocidade (IV)

October 24, 2013, 2:12 pm
$
0
0
Dende comezos do século XV a vida tudense estará protagonizada pola liñaxe dos Soutomaior, grupo nobiliar asentado no sur de Galicia, que xogan habilmente as súas bazas no xogo de fidelidades entre a monarquía castelá e portuguesa (en 1398 Joao I de Portugal conquista Tui permanecendo no seu poder máis de catro anos), e aproveitando a debilidade episcopal ocupan como “encomendeiros” a cidade de Tui.

Joao I de Portugal

Será Paio Sorreda de Soutomaior, cara a finais do XIV, quen inicie o control da cidade sucedéndolle o seu sobriño Fernando Eans de Soutomaior e a este Álvaro Paes de Soutomaior, que como sinala o cronista Vasco de Aponte “tiña no seu poder a cidade de Tuy, como a tiña o seu pai, e da renda do bispo tomaba o que quería”. A mellor expresión deste poderío é cando non permite que o novo bispo Luís de Pimentel, dunha das grandes casas do reino como era a de Benavente, non tome posesión da sede, impedíndollo mesmo polas armas.


Este clima de abuso por parte dos nobres unido á crise política e social xunto ás periódicas “fames negras” provoca o estalido da revolución “irmandiña”. O Cabido e o Concello tudense son dos primeiros en adherirse o 14 de marzo de 1467 á Santa Irmandade; aínda que non sabemos a data, as crónicas recollen que máis de 5000 irmandiños ocuparon a cidade de Tui, respectando as súas fortalezas, e morrendo naquel lance Álvaro Paes de Soutomaior.

A reacción señorial encabézaa o medio irmán de Álvaro, Pedro Álvarez de Soutomaior “Pedro Madruga”, aínda que Tui resiste até 1471; desde entón Pedro Álvarez domina practicamente o territorio do bispado tudense e comeza un prolongado enfrontamento co bispo Diego de Muros que ocupa as últimas décadas do XV, que suporá o seu encarceramento e escarnio público, por dúas ocasións, do propio bispo, nunha delas pechado nunha gaiola de ferro en Valença.

Escrito e sinatura de Pedro Álvarez de Soutomaior (1479)

Tras a morte de Enrique IV e a consecuente disputa sucesoria entre os partidarios de Isabel de Castela e de Juana “a Beltraneja”, apoiada por Portugal, Pedro Madruga cesa o seu xogo alternativo de alianzas entre ambos os reinos, para converterse no gran valedor da causa de Juana. E será Tui o gran baluarte das forzas pro-portuguesas, aínda despois da vitoria e subida ao trono de Isabel, casada con Fernando de Aragón (os Reis Católicos), ao continuar en mans dos partidarios de Soutomaior que tiranizan á poboación, cabido e até o propio bispo.

Os novos monarcas inician un labor de pacificación, ampliando en 1478 as funcións do correxidor de Baiona a todo o bispado tudense. Aínda que Pedro “Madruga” tentará varios golpes de estratexia, acaba sendo derrotado, e pese ao apoio do monarca portugués evidenciado no acordo de paz cos reis de Castelo, morre en Alba de Tormes buscando o perdón real.

Retrato de Fernando de Aragón e Isabel de Castela
Convento de Santa María de Gracia - Madrigal de las Altas Torres
Autor anónimo

Desta forma recupera o bispo Diego de Muros o señorío da cidade -que seguirá en mans episcopais até o século XIX-, e xunto ao seu sucesor reorganizan a vida diocesana, convocando sínodos, e a vida municipal cunhas novas ordenanzas de ríxido control episcopal. Pero tamén é momento de facer obras na Catedral, mellorar o equipamento público (camiños, pontes, etc.) e instituír a cátedra de gramática e de canto na cidade tudense. Pero a Coroa resérvase o control aduaneiro e o alfolí (ou almacén) do sal, de gran importancia no ámbito galego.

Neste período de final da Idade Media a monarquía lusa promove unha política máis centralista e así en 1455 Afonso V ordénalle ao Marqués de Valença e ao conde de Ourem o establecemento de barreiras fiscais que impidan o comercio con Galicia.  As protestas das poboacións miñotas levan a que en 1462 concédase aos habitantes de Tui e outras localidades ribeiregas comerciar nas feiras coma se fosen portugueses. Así  concede o propio en rei na súa visita a Valença o 30 de xuño de 1462 as chamadas cartas de veciñanza, aínda que sempre houbo dificultades na súa aplicación. Pero como se afirma no acordo das barcas de pasaxe no bispo de Tui e o Concello de Valença de 1485 será “estrangeyro ou (que) non seia vezinio dá dita cidade nen vasalo do dito Sr. Obpo. nen vizinio de Valença nen do seu termo (...pois...) compre aboa vezinages duns e dous outros”.

Valença e Tui no Livro das fortalezas de Duarte D'Armas (1509)


Pero a monarquía lusa segue promovendo o carácter fortificado de Valença e en 1512, o Rei D. Manuel fomenta o seu poboamento, mandando reparar as súas murallas e concédelle un novo foro. A cidade tudense será capital dunha das provincias nas que se divide o Antigo Reino de Galicia desde os inicios do século XVI e que chegarán até a reforma de 1833. En 1623 recibe do rei Felipe IV o título, que aínda hoxe conserva, de “Moi nobre e moi leal cidade
↧
↧

A fábrica de galletas "La Peninsular"

November 3, 2013, 7:36 am
$
0
0

Temos sinalado neste blog en diversas oportunidades o descoñecemento que posuimos da historia contemporánea de Tui fronte a outros períodos históricos moito mais investigados que a nosa historia mais recente. Aspectos como a vida política tudense na primeira metade do século XX seguen esperando un achegamento como tamén os procesos e dinámicas socias desenvolvidos no noso territorio.

Hoxe ofrecemos en Tudensia un post sobre a fábrica de galletas “La Penínsular” que abrangue case medio século da vida económica tudense. Achegamos a información ofrecida polo profesor de historia económica da Universidade de Santiago de Compostela, Angel Ignacio Fernández González, no seu blog “Galicia Agraria” nun documentado post sobre a industria de galletas en Galicia nos principios do século XX.

Aportamos a rica e moi completa información que achega profesor Fernández algunha pequena referencia da nosa autoria colocadas como notas.




La verdad es que Galicia no reunía ventajas especiales para dedicarse a la fabricación industrial de galletas. Deficitaria en harina de trigo, sin producción propia de azúcar, con ciudades pequeñas, con transportes deficientes. A cambio, la oferta de huevos, de mantequilla, de leña, de mano de obra, eran razonables, pero haciendo balance de ventajas y desventajas no es de extrañar que surgiesen pocas iniciativas en el sector galletero.

Ahora bien, en este cuasi desierto para las galletas brotó de repente un pino, y ello sucedió al sur, lejos de A Coruña, en la frontera con Portugal. Allí, en Tui, fue fundada en 1913 (1) la firma galletera más importante y duradera de Galicia por iniciativa de un portugués de Lisboa –Juan Benito de Oliveira- en sociedad con su yerno, natural de la comarca tudense. Fue la típica empresa familiar y su denominación comercial La Peninsular.

Nuestro principal protagonista, Juan Benito de Oliveira, se estableció en Tui a principios de siglo junto con su esposa María José Pereira (2). En 1911 una de sus hijas, Aurora, contrajo matrimonio con José Rodríguez Vila, de una familia de comerciantes de Caldelas de Tui. Oliveira y su yerno tenían ya negocios comunes y en 1913 decidieron establecer una fábrica de galletas. Acá una crónica del asunto.


Y aquí la inscripción de la marca La Peninsular en el Registro de la Propiedad Industrial.

1913 

¿Era Tui un buen emplazamiento para fabricar galletas?. Pues ni especialmente bueno ni tampoco malo. La fábrica se ubicó al lado de la estación ferroviaria, como tantas otras, por lo que estaba bien comunicada con el puerto de Vigo y con el resto de la península, de tal modo que llegaban con cierta facilidad los insumos procedentes del extranjero o del resto de España. Lo mismo sucedía con los productos terminados. La proximidad a Portugal debió de ser considerada una ventaja por sus fundadores, que contaban con pedidos del país vecino ya en sus inicios.

Estar en Tui suponía, además, tener buen suministro de huevos -gallegos o portugueses-; de madera para envases y de leña para combustible, porque era zona con muchos pinos y aserraderos; de hojalata y productos litografiados, ya que Vigo era un gran centro de conservas de pescado y existían empresas suministradoras. Tui contaba también con energía eléctrica, y cabe pensar que los salarios no eran muy altos. En resumen, debía de ser uno de los mejores lugares de Galicia, en términos de costes y abastecimiento de insumos, para establecer una empresa galletera.

La fábrica se había instalado en terrenos de la familia cerca de la estación de tren de Tui –como ya he señalado-, en la ‘Villa Piris’ -una errata en el reportaje, tiene que ser Pires-, propiedad de los hermanos Pereira da Concepción Pires, la familia política de Oliveira (3).

Como puede verse más arriba la maquinaria había sido traida de Inglaterra y el experto en galletas era Oliveira: “Todas las operaciones son dirigidas por el Sr. Oliveira, competentísimo industrial que ha estado al frente de las más importantes fábricas de este género en Inglaterra y Portugal.”

El momento escogido no pudo ser más oportuno porque al año siguiente empezó la 1ª Guerra Mundial (1914-18) y las galleteras españolas aumentaron considerablemente sus exportaciones. El gráfico adjunto no deja lugar a dudas. Las guerras suelen impulsar la demanda de alimentos de fácil consumo y cómoda conservación como las galletas o las conservas.


Moreno, Javier (2008), Tecnología, empresa y mercados en la fabricación española de galletas, p.19 

Un reportaje de 1918 nos muestra las instalaciones de La Peninsular y el retrato de un joven nuevo socio, Alberto Valencia, que contrajo matrimonio con otra hija de Oliveira, Virginia, en 1921. (4)

1918 

1918 

En 1924 constituyeron una nueva sociedad llamada Oliveira, Valencia y Compañía, y en 1930 se incorporó a la empresa como socio y gerente José Garra Garra, de Ponteareas, concuñado de Juan Alberto Oliveira Pereira, hijo del fundador. José Garra y Juan Alberto Oliveira se habían casado en 1927 con dos hermanas, Mª Luisa y Consuelo Vieitez Soto, hijas del magistrado José Vieitez Penedo y nietas de Ignacio Vieitez Tapia, del pazo de Sela (Arbo), quien había sido presidente de sala del Tribunal Supremo y diputado (5).

Por la abundancia de anuncios que aparecen en la prensa tras la incorporación de José Garra da la impresión de que La Peninsular adquirió un nuevo ímpetu, o bien de que luchaba por mantenerse ante la dura competencia que en los años de la 2ª República (1931-36) sostuvieron las empresas galleteras españolas, algo bien comprobado por un experto en el tema, Javier Moreno, en un articulo publicado en el año 2008.

Aquí tenemos varios anuncios de los diferentes surtidos que ofrecía La Peninsular, con nombres escogidos pensando en la clientela infantil –Pirulí y Pitusín- que recuerdan mucho a una de las marcas estrella de la firma Artiach, su gran rival: Chiquilín.

1933


1933 

También atendió la empresa de Tui a los compradores de galletas sencillas y baratas, las conocidas galletas María.

1934 

El otro puntal de la estrategia comercial de La Peninsular consistió en reivindicar su origen gallego. De ahí que crease un surtido ‘Celta’, que fichase a la Miss España gallega para sus anuncios, o que se refiriese a sus productos como ‘Las galletas de Galicia’ (6).

1933 

Al mismo tiempo, para no dar la impresión de ser una empresa regional, recalcaba que sus productos se vendían en toda España.

1934 

Artiach, el pequeño gigante vasco del sector galletero, no dudó en contraatacar a la firma de Tui con un anuncio un tanto desconcertante. El mensaje era que los compradores gallegos de galletas debían tener en cuenta que las cajas de madera en las que Artiach enviaba sus productos eran de pinos procedentes de Galicia. Que no se dejasen engañar por la propaganda que recomendaba el consumo de galletas 'made in Galicia'.


1934 

En un reportaje de 1935 sobre La Peninsular podemos comprobar cómo funcionaba la empresa. El fundador Oliveira había muerto en 1933. Son tiempos difíciles, de lucha por los clientes, y el redactor del reportaje se esfuerza en animar al lector a la compra de galletas 'made in Galicia'.

"LA PENINSULAR (TUY)

Una visita a la mejor fábrica de galletas de Galicia y una de las mejores de España.

Algo más de 100 personas trabajan diariamente para sostener la producción normal de la más importante fábrica de galletas que existen en Galicia: 'La Peninsular' de Tuy. Dos hombres jóvenes, animosos y emprendedores, don Juan Alberto Oliveira y don José Garra, dirigen y orientan esta industria (...) Fundada en 1911 por don Juan Benito Oliveira, 'La Peninsular' ha seguido un ritmo sostenido de superación que obligó a sus actuales propietarios a la electrificación total de los diversos servicios de la fábrica. Para ello han sido precisos 7 motores eléctricos cuya energía se consume íntegramente en las funciones de la producción. La electrificación, naturalmente, trajo consigo la instalación en la importantísima industria de la más moderna maquinaria que ha sido incorporada de Alemania y de Inglaterra: rotativas, máquinas de empaquetar, hornos modernísimos, máquinas para la producción de envases metálicos; carpintería para los de madera, taladros, vagonetas, todo ha sido instalado conforme a los últimos procedimientos técnicos.(...)

'La Peninsular' produce diariamente algo más de 2.500 kilos de galletas en los diferentes tipos en que trabaja, dando ocupación directa a más de 100 empleados gallegos, sin que sea posible calcular los beneficios que, indirectamente, recibe de ella el trabajo gallego en general. (...) Los diversos productos y materias primas que se consumen, en su mayoría, son obtenidos en Galicia. 'La Peninsular' consume, por mes, 5 vagones de harina y uno de azúcar. Mensualmente, también: 2 toneladas de mantequilla; 800 docenas de huevos; 65 toneladas de leña para combustible, e invierte en Vigo, también mensualmente, 2.000 pesetas en trabajos de litografía para etiquetar los envases que consume.

Galicia no ha comprendido aún, y por ello es nuestra misión la divulgadora, la importancia excepcional de algunas de sus grandes empresas industriales. Y es hora de que nos vayamos dando cuenta todos de la importancia de este problema de protección a lo nuestro. Hoy queremos señalar, en el caso concreto de 'La Peninsular', que casi toda su producción es absorvida por el mercado nacional. A toda España envía esta fábrica sus productos, especialmente a Andalucía, Murcia, Córdoba, Santander y Levante. Los mercados de más intensa demanda son: Madrid, Valencia y Málaga.

'La Peninsular' produce todos los tipos de galletas, desde el más caro al más económico. Queremos, no obstante, destacar entre las labores las siguientes: 'SURTIDO PIRULÍ', compuesto de 20 clases de variadísimos y exquisitos sabores. 'TOSTADA DE CACAO', única en el mercado nacional por su acentuado sabor a cacao, agradabilísimo al paladar. 'PITUSÍN', la galleta ideal para todos, compuesta de mantequilla, leche y huevos. Y de entre toda esa producción, destaca, de una manera definitiva y absoluta en España, la galleta MARÍA de 'La Peninsular'; de ella, dicen sus fabricantes en una circular que tenemos a la vista: 'Ofrecemos 5.000 pesetas a quien nos demuestre técnicamente que nuestra galleta MARÍA no es tan buena como la de las mejores marcas del mercado español y mejor que muchas otras. Tal es la seguridad que tenemos de que ningún fabricante de España puede fabricar la galleta MARÍA más escrupulosamente que nosotros'.

Cuando marchamos de 'La Peninsular' coincidía con la nuestra la salida del personal. Limpios, pulcros y joviales, los obreros reían y charlaban mirando con optimismo el porvenir. (...)" (1935)

Los obreros miraban con optimismo el porvenir porque no podían saber, claro, que faltaban meses para el inicio de la Guerra Civil (…)

Pero ... estalló la Guerra Civil española (1936-1939) y, claro, todo se puso patas arriba. Y todo da a entender que a las galleteras gallegas les fue bastante bien durante el conflicto. Sin la competencia de las firmas vascas, aragonesas y catalanas –en territorio de la República- y por la gran demanda de alimentos para el Ejército, debieron de multiplicar su facturación. Lo lógico es que se redujesen a casi cero las ventas de galletas finas y de bizcochos de fantasía, pero seguro que fueron grandes las de ‘galletas de batalla’, de galletas de harina y azúcar para abastecer a las tropas y a la población civil.

Acabada la guerra los fabricantes se enfrentaron a la subsiguiente escasez de materias primas, de suministro eléctrico, de combustibles, de servicios de transporte, etc. El caso del azúcar es bien evidente: no sólo cesaron las importaciones, sino que además la producción española pasó de más de 300.000 toneladas en 1934 y 1935, a una media de solo 150.000 anuales en el período 1940-1950. Con la producción de trigo y harinas o de hojalata sucedió otro tanto.

Con suministros escasos y racionados, y con tanta gente que ni siquiera podía consumir pan y debía acudir al estraperlo para conseguir azúcar y otros productos básicos, los galleteros fueron sobreviviendo a base de elaborar galletas sencillas.

Pero las empresas que hubiesen estado en activo antes de la Guerra conseguían sus cupos oficiales de harina o azúcar, y esto debió ser la explicación de la supervivencia de los galleteros gallegos. En una estadística del sector galletero lucense en 1948, concentrado en Sarria y Láncara, comprobamos que se mantienen en activo el mismo número de firmas que antes de la Guerra, ocho.

Por mis informaciones sólo dos empresas gallegas eran propiamente fábricas de galletas, en la postguerra, y no meros obradores: La Peninsular de Tui y Galletas Rubianes, con factoría en Láncara, cerca de Sarria. Esta segunda había sido vendida a Industrias Gallegas –holding industrial del Banco Pastor- durante la Guerra Civil (…) La fábrica de Galletas Rubianes fue más adelante adquirida -ignoro cuando- por el empresario de la construcción lucense Varela Villamor, quien le dio el nombre de INVASA (Industrias Varela SA). Galletas INVASA, ¡la felicidad de su casa!.

Tanto La Peninsular de Tui como la firma INVASA de Pobra de San Xiao sucumbieron en los años 1960, incapaces de hacer frente a las empresas galleteras mejor equipadas una vez eliminado el sistema de cupos, restablecida la competencia y autorizada la penetración de empresas extranjeras (7).

NOTAS
(1) Outros autores sinalan que a data foi en 1911

(2) Este Juan Benito Oliveira, natural de Lisboa, tiña sido contratado en 1901 para instalar en Pernambuco – Brasil como encargado unha fábrica de galletas e chega a Tui en 1911 onde xa residía a súa esposa e seis fillos (posiblemente exiliados de Portugal logo da proclamación da República en 1910).

(3) A fábrica estaba ubicada na zona do Pazo do Pilar, nos terreos que logo foron urbanizados e que conforman a Travesía de Casal Aboy.


(4) Nos inicios dos anos vinte se incorpora á dirección da empresa o fillo do fundador Juan Alberto de Oliveira Pereira (1902-1994) que asume completamente pois o seu cuñado José Rodríguez Vila e a súa esposa Aurora pasan a residir a Madrid logo que a tise teña acabado coa vida do seu único fillo. Juan Alberto de Oliveira será una destacada personalidade na vida tudense: cónsul de Portugal varios anos, líder da patronal tudense nas conflitivas décadas de 1920 e 30, presidente da Cámara de Comercio tudense entre 1959 e 1970, corresponsal do Faro de Vigo, etc. Por outra banda, a incorporación do vallisoletano Alberto Valencia á empresa está ligada ao apoio que lle presta o Banco Simeón, do que era socio por aqueles anos o abogado tudense, radicado en Compostela, Ricardo Blanco Cicerón. Carezo de datos para saber que é primeiro se a chegada de Valencia á empresa ou á familia Oliveira.


(5) José Garra Garra (Ponteareas 1896-Vigo 1964) fillo dunha acaudalada e prolífica familia propietaria da fábrica de curtidos “La Perillana” na vida do Tea e cunha grande actividade social e política. O seu tío Amado Garra, foi un fervente republicano e agrarista –propietario do decenario El Tea- e chegou a Alcalde de Vigo; tamén o seu tío Emilio foi alcalde de Ponteareas na II República. Casado en Tui en 1927 residía nun magnifico chalé construido na confluencias das actuais rúas Colón e Casal Aboy, dotado ata de pista de tenis!. Por mágoa este impresionante vivenda foi derrubada a finais dos anos sesenta para levantar un edificio. José Garra Garra, republicano moderado, será o primeiro alcalde de Tui tras a chegada da República entre 1931 e 1933. Foi acusado de rebelión militar e encadeado nos inicios da Guerra Civil e librado do pelotón de fusilamento pola súa amistade co xeneral Mola, a quen tiña traslado no seu auto ata Lisboa anos antes. Ao fin da guerra pasa a residir a Vigo e posteriormente a Madrid, para facilitar os estudos da súa filla Carmela –que casara co tudense Gerardo Cela, que chegará a almirante da Armada-. Gracias a súa fortuna entra na empresa familiar de “La Penínsular” cun forte investimento, que segundo algunas información chega ata o 75% do capital.



(6) A presenza na publicidade das galletas de “La Peninsular” da Miss España, Emilia Docet, xa foi abordada neste blog: “La miss galleguista y las galletas de Tui” http://tudensia.blogspot.com.es/2011/01/la-miss-galleguista-y-las-galletas-de.html

(7) O último director da fábrica tudense foi a tercera xeración do Oliveiras, Juan José Oliveira Vieitez, que logo de pechar a empresa inicia a súa actividade como escultor onde acadará un importante recoñecemento.

↧

Notas sobre o agrarismo tudense e os "Mártires de Sobredo"

November 18, 2013, 5:27 am
$
0
0


O vindeiro domingo, 22 de novembro, terá lugar unha nova homenaxe aos "Märtires de Sobredo" diante do monumento de Camilo Nogueira na parroquia de Guillarei. Este aniversario é unha boa oportunidade para rememorar este importante episodio da nosa historia contemporánea.


Achegamos un interesante video sobre estes feitos e unhas reflexións históricas sobre o proceso antiforal en Tui.






O movemento agrarista en Galicia artéllase na última década do século XIX e nos primeiros anos do XX para eliminar os foros e modernizar o noso sector agrario mellorando as condicións de vida dos nosos labregos. No Baixo Miño comezaron axiña a formación de sociedades agrarias: a de Salceda, constituída en 1897, do Porriño en 1900 e de Guillarei en 1901, presidida polo canteiro Ramón Castiñeira, integrante das primeiras sociedades obreiras tudenses. Esta relación entre obreiros e labregos será unha constante no caso tudense dende este primeiros momentos, e así os canteiros Marcelino Tajes e Manuel Alfaya participan nas sociedades de Areas e Randufe respectivamente. Moitas das sociedades se denominarán de “obreiros agrícola” e non exclusivamente “de agricultores”. No ano 1904 xa estaba constituída a Unión General Agrícola, con residencia na parroquia de Areas, e que agrupaba ás sociedades tudenses e que busca a relación co movemento obreiro local. No ano anterior nas eleccións municipais entraran no Concello o avogado e redactor de “La Integridad” Emilio Sías, apoiado pola Sociedade de Obreiros Agrícolas de Pazos de Reis, e o tendeiro Manuel Chagüen, primeiro presidente da Sociedade de Obreiros Agrícolas de Randufe.


A forza deste novo movemento societario amósase no ano 1905 cando a unha pretensión de novos impostos municipais, as vendedoras agrícolas abandoan a cidade, os obreiros solidarízanse e mesmo por iniciativa da recen creada Cámara de Comercio os comercios pechan. O conflicto xurdido espontaneamente dura varias semanas, ata a retirada do acordo municipal. Aínda que neste episodio se dilucidábase tamén un enfrontamento entre dous grupos de poder local: o integrista, relacionado coa diocese e articulado arredor do xornal “La Integridad” e a Cámara de Comercio e os representantes/testaferros do deputado conservador, Ordoñez.


Un novo conflito agroma en 1909 pola aplicación do ordenanza municipal sobre o descanso dominical, cando en Tui se celebraba esa xornada un mercado tradicional, que tivo un seguimento masivo por agricultores e comerciantes que logran unha resolución do Tribunal Supremo en 1910 confirmando esta apertura nos domingos.


O  proceso antiforal que reclamaba a desaparición dos foros, non solicitaba na altura de 1910 a abolición dos mesmo senón a súa redención (ou sexa pagar por adquirir a propiedade plena da terra e non o uso que ata agora mantiñan de tempo inmemorial os campesiños e que obrigaba ao pago dunha renda), pero nin esa opción foi abordada polos lexisladores. Por outra banda, a vida política evidenciaba a incapacidade do sistema da Restauración, pivotado a través do sistema caciquil, para impulsar unha democratización, Así os grupos agrarios son empurrados a un achegamento aos grupos políticos da esquerda antidinástica.


No curso do IV Congreso Provincial Agrario de Ponteareas en 1919,  que  preside o avogado ponteareán Amado Garra, director do decenario agrarista “El Tea”, participan ata 116 organizacións pero os abolicionistas non puideron impoñer o seu criterio aínda que a forza dos acontecementos conduce irremisiblemente cara este criterio. E así a Unión Agraria Provincial, redencionista e ata agora maioritaria no agrarismo, perderá a súa primacía fronte a Federación Provincial Agraria, que impulsada polos socialistas, incorpora á maioría das entidades agrarias xa en 1920.


Sinala o historiador Henrique Hervés “Así pues, el movimiento abolicionista hizo complementarias dos realidades aparentemente contradictorias. En primer término distinguimos este entremado organizativo moderno que trata de orientar/manipular política y electoralmente a una parte significativa de la población campesina que organiza mitines, demostraciones, boicots generales y huelgas agrarias (bloqueo del suministro de productos agrícolas a ciudades y villas) y que cuenta con órganos de prensa propios [no caso tudense co xornal “Vida Agraria”]. Bajo esto, topamos con manifestaciones conflictuales tenidas como tradicionales, los llamados crímenes agrarios (derribo de emparrados y cercas, incendios de cultivos y arbolados, mutilaciones del ganado) y con la importancia de sanciones comunitarias basadas en la fuerza de los lazos comunitarios que nacen de la solidaridad entre los pagadores de cada foro y de la conservación de derechos colectivos sobre los montes, el agua de riego y la gestión de caminos y accesos (…) La considerable difusión geográfica y continuidad del “non pagar” no se puede explicar unicamente en función de las resistencias campesinas o de los lazos comunitarios, pero éstos si son el fundamento de su eficiencia ante las actuaciones judiciales.”



Debuxo de Eduardo Padín sobre os oradores no Congreso Agrario de Tui


Unha negativa a pagar acordada no Congreso Rexional Agrario de Tui, celebrado do 28 ao 30 de xuño de 1922, no que se acordou tamén fundar a Confederación Rexional de Agricultores Galegos baixo a presidencia de Basilio Álvarez. O impago das rendas levaba aos propietarios da terra (do seu dominio directo) a presentar una demanda xudicial por este incumprimento; pero os labregos procuran todo tipo de artimañas para dificultar os procesos e a súa execución. Por tanto algúns propietarios deciden recorrer á autoridade gobernativa para forzar a execución das decisión xudiciais. Os gobernos conservadores dos primeiros anos vinte onde persoeiros galegos como Gabino Bugallal, deputado por Ponteareas, ou Mariano Ordoñez, deputado polo distrito tudense, con intereses rendistas, impulsaban a intervención da forza pública.


“A tensión da loita antiforal, sinala Cabo Villaverde, provocaba infinitos incidentes e chegou a súa máxima expresión nos sucesos de Guillarei”. Fronte a radicalización agraria a resposta é a represión por parte das autoridades, nun momento en que estaban suspendidas as garantías constitucionais en España. A denuncia por supostas coaccións da Sociedade de Agricultores de Ribadelouro (fundada en 1904) a un estanqueiro local para que non despachase aos non socios provoca a detención da directiva agraria convocándose, de seguido, unha folga xeral a principios de novembro de 1922 primeiro en Tui e logo na provincia de Pontevedra, ao tempo aumentaban as detencións de agrarios e a clausura de sociedades e os incidentes nos mercados. O día 26 o Goberno Civil procede á clausura de nove sociedades agrarias tudenses, e once en Pontevedra, incluída a Federación Agraria Provincial. O anuncio dun embargo nunha propiedade do rendista tudense José Sarmiento Ozores en Sobredo – Guillarei coa intervención da forza pública acaba con tres campesiños mortos, varios feridos e unha alta crispación social.


No caso de Tui, como apunta Bieito Alonso, “unha análise detida dos acontecementos amosa unha actuación conxunta de obreiros e labregos, radicalizada na súa expresión pública, baixo a dirección dun comité de folga (…) en todo caso esta connivencia non era un fenómeno novo e para demostralo basta ollar a presencia dun líder respetado da Federación Obreira, Marcelino Tajes, como presidente da “Unión General Agraria” de Areas, nese mesmo ano, alén de moitos cadros relevantes do obreirismo participaren periodicamente nas reunión das sociedades agrarias.

Por tanto, para cando se definiu a folga agraria a primeiros de novembro o grao de sintonía entre o “Sindicato General de Trabajadores”, afiliado á CNT [sindicato anarquista de alongada tradición en Tui e principal protagonista do obreirismo tudense], e a Federación Municipal Agraria debía de ser moi elevado. Os obreiros de Tui permaneceron nunha folga de solidariedade, practicamente total, desde o 11 ao 26 de novembro e a súa participación na campaña axitativa, a través do Comité unitario de folga, resultou fundamental para a extensión do conflito a sectores básicos como eran, por exemplo, o transporte de mercadorías”.


Cándida Rodríguez, veciña da parroquia de Pazos de Reis, Joaquín Estévez Besada, veciño de Soutelo do concello de Salceda de Caselas e Venancio González Romero, dirixente agrario de San Esteban de Budiño foron as tres persoas falecidas polo disparos da Garda Civil, xunto a outras sete que resultaron feridas de bala, cando a forza pública disolveu a balazos a concentración de máis de dúas mil persoas que acudiran, convocadas a golpe de badaladas e de foguetes, dende diversas parroquias de toda a bisbarra, en solidariedade cun veciño de Sobredo, a quen coa presenza do xuíz e a Garda Civil lle pretendían embargar os bens por negarse a pagar o foro ao rendista tudense José Sarmiento.





A conmoción por este sucesos alcanzou mesmo ao Parlamento en Madrid e removeu a conciencia e a vontade de moitos sectores sociais e políticos de Galicia. A presenza de novos gobernos liberais en 1922, con personalidades galegas comprometidas nesta materia como Manuel Portela Valladares, rebaixou o nivel de enfrontamento e os recursos á forza pública no conflicto. O golpe de Estado de Primo de Rivera, en 1923, coa súa mensaxe rexeneracionista suscitou o apoio, ás veces entusiasta, dos agrarios galegos, que son incorporados polo novo réxime como concelleiros en numerosos concellos . No caso tudense a elección de Benito Pérez Álvarez ou a presenza como concelleiro de Enrique Jaso testemuña este apoio dos sectores anticaciquís ao novo réxime de Primo de Rivera; colaboración que non se prolongaría no tempo.


O goberno de Primo de Rivera (onde participaba o tudense Calvo Sotelo que coñecía ben o tema e que tiña realizado numerosas intervencións públicas de carácter antiforal e anticaciquil) tenta resolver o conflicto foral e, ao tempo, desmontar o sistema da Restauración e promove acordos entre os labregos e os rendistas para acordar a redención dos foros. O primeiro destes acordos foi adoptado en Tui, xusto ao ano dos incidentes de Sobredo. Logo dunha negociación entre a Federación Agraria do Partido Xudicial de Tui, o máis activo e nutrido grupo abolicionista (36 sociedades e mais de 4000 socios) e a Sociedad de Foristas tudense coa mediación do delegado gobernativo Vicente Lafuenta. A formula excesivamente burocrática non chegou a funcionar axeitadamente pois o goberno non se liberaba por completo dunha mentalidade rendista, cuxos dereitos amparaba. A redención forzosa  aínda se retrasara ata o Decreto Ley de 1926, que suscitaba suspicacias entre os dirixentes agrarios, como foi o presidente da federación tudense Generoso Lagarejos ao obrigar ao endebedamento dos labregos para o pago das compensacións establecidas aos propietarios das rendas.


Con todo chégase a unha solución de compromiso entre foristas e pagadores, comezando de novo por Tui, pois segundo recolle Hervés no seu estudo non se normalizara o pago das rendas a pesares do acordo de 1923. “El acuerdo firmado en Tui en noviembre de 1926 establecía unos precios de capitalización –los llamados precios de Tui- que sería el modelo para los concertados con posterioridad (Tomiño, Salceda de Caselas, O Rosal, A Guarda, Ponteareas, Salvaterra de Miño) y reducía el número de anualidades atrasadas pagables a un máximo de dos años.  No obstante, nos encontramos ante un ‘mero convenio entre las partes, libremente concertado’ cuyo cumplimiento solo obligaba a los participantes, mientras que aquellos señoríos que no estamparon su firma , caso de los notables dominios de los Marquina en Tui y Salvaterra de Miño o de los Bárcena en Ponteareas, intentan agotar la agonía del foro hasta la II República (…) Asi el comandante Miguel Cuervo, casado con Josefa Pita Marquina, a comienzos de 1927 es denunciado por recurrir a su graduación para conseguir la ejecución de sentencias forales y proceder a los embargos con ayuda de la Guardia Civil”. Actitude censurada tanto polas sociedades agrarias como polo propio gobernador civil.


Con todo será en torno ao ano 1927 cando a maioría dos foros tudenses desaparezan pasando os labregos á conseguir á plena propiedade da súa terra, converténdose –moitas veces gracias aos cartos procedentes da emigración- de foreiro en pequeno propietario cultivador. Como síntoma, nese ano o que fora alcalde tudense e deputado provincial, aliñado de sempre cos Ordoñez, José Sarmiento Ozores –propietario da renda que dera lugar aos sucesos de Sobredo-, enaxenou todas as súas fincas e rendas no municipio tudense.



Mais información neste mesmo blog no seguinte post: "Os martires de Sobredo: froreceu unha rosa que agoira libertade" (www.tudensia.blogspot.com.es/2008/11/os-mrtires-de-sobredo-froreceu-unha.html).


Bibliografía:

Alonso Fernández, Bieito: “Obreirismo en Tui, 1900-1936” en Os Conquitadores modernos: movemento obreiro na Galicia de anteguerra. Vigo, 1992, pp. 67-82.

Cabo Villaverde, Manuel: O agrarismo. Vigo, 1998.

Hervés Sayar, Henrique: “A propósito del conflicto antiforal en la Galicia en el primer tercio del siglo XX. Asociacionismo agrario y resistencias campesinas” en Areas. Revista Internacional de Ciencias Sociales, Universidad de Murcia, nº 15 (1993).



↧

Bo Nadal e feliz 2014 !

December 27, 2013, 9:50 am
$
0
0


Dende Tudensia queremos expresar a todos os nosos lectores os mellores desexos para este Nadal e un feliz ano 2014. Achegamos para elo uns versos do escritor Teodovio Vesteiro Torres (Vigo, 1848 – Madrid, 1876) publicados no seus anos de estudo no Seminario de Tui, cidade na que residiu durante once anos. Vesteiro, como sinalabamos nun “post” de Tudensia en setembro de 2011, é “un escritor romántico, que transita dende o catolicismo antimoderno ao galeguismo, converténdose nun dos principais expoñentes do Rexurdimento da cultura de Galicia. Aínda que nado en Vigo comezou en Tui a súa andaina cultural e consideraba a esta cidade miñota como a súa segunda patria” (http://tudensia.blogspot.com.es/2011/09/tuy-de-teodosio-vesteiro-torres-i.html).

Estes versos corresponden aos seus anos no Seminario tudense, onde experimentaba unha afervoada viviencia de fe, pero que expresaban xa a súa capacidade literaria que a súa prematura morte impediu desenvolver.



EN LA PASCUA DE LA NAVIDAD


Ya luce sobre el suelo

de redención la autora,

ya suena feliz hora

de la salud de Sión;

hosanna clame el orbe,

hosanna las alturas,

hosanna las criaturas

hosanna y bendición!



Si esclavo fue el humano

de triste yugo acerbo,

al humanarse el Verbo

rompe ese yugo vil;

y el mundo alborozado

henchido de contento

eleva al firmamento

de gracias himnos mil.


Nació el divino infante,

y acógelo gozosa

la humanidad dichosa,

cual prenda de su amor,

y tiernos los mortales

le rinden sus loores

le cantan sus fervores

le aclaman su Señor.


De un miserable albergue

en tristes soledades

nació el Dios de bondades,

del Universo el Rey;

y de humildad tan alta

la fuerza es infinita,

que las cadenas quita

a su afligida grey.


¡No más dolor aciago!

de hoy reine la bonanza,

que el sol de la esperanza

brilló por nuestro bien!

cantemos dicha tanta,

cantemos tal victoria,

cantemos nuestra gloria,

la gloria de Salén”


Teodosio Vesteiro Torres



Publicado no xornal tudense “Juventud Católica de Tuy: revista religiosa, científico-literaria” editado na nosa cidade entre 1870/71.

↧
Search

Reflexión sobre Rosendo Salvado, un bispo nas "antípodas"

March 12, 2014, 3:12 pm
$
0
0


Conmemoramos o pasado 1 de marzo o bicentenario do nacemento na rúa de Riomuíños do bispo Salvado. Nestas xornadas temos rememorado alongadamente a súa traxectoria vital, a creación da abadía de Nova Nursia, a exemplar obra desenvolvida por Salvado naquelas terras a prol dos seus nativos, dos aborixes. Pero cómpre abordar unha mínima contextualización histórica daquela época na que o noso frade beneditino arriba a aquelas terras nas nosas antípodas. 

A revolución industrial, xurdida en Inglaterra nas últimas décadas do século XVIII, se estende progresivamente por Europa e conleva, entre outras medidas, unha revolución dos transportes e un crecemento económico que impulsa a numerosos países á procura de materias primas para as súas industrias e mercados para os seus produtos. É o que chamamos colonialismo, que daba un novo pulo á antiga expansión colonial de época moderna que lideraran España e Portugal. Pero agora son as novas potencias industriais e económicas (Inglaterra, Francia, axiña Alemania) as que realizan esta anovada expansión considerable pola súa amplitude, polo seu carácter sistemático e polo seu universalismo.

Ao tempo xunto a estas necesidades da propia dinámica económica capitalista, os diversos gobernos utilizan esta expansión colonial como un elemento político de prestixio; as nacións que tiñan a capacidade e a vontade de expandirse se sentían xustificadas para exercer o dominio sobre estes territorios, ocupados por pobos considerados inferiores, non desenvolvidos social e economicamente, por tanto subsidiarios das respectivas metrópoles. 

Xorden pensadores que falan da “conciencia da misión” destas metrópoles que teñen a obriga de “civilizar” aos outros pobos inferiores, cambiando o seu sistema social, político, económico, desenvolvendo novas estruturas de acordo cos seus “superiores” intereses, propagando os seus costumes, concepcións filosóficas, crenzas relixiosas, costumes, moda, etc. para tentar conducir estes pobos, no mellor dos casos, a un novo nivel de vida e civilización. A mentalidade mais estendida entre os colonizadores basease na súa superioridade racial; a inmensa maioría dos científicos e antropólogos da época consideraban as outras razas inferiores e mesmo se afanaban e demostralo cientificamente.

Neste contexto, nesta mentalidade colectiva, propia dos europeos, viaxa Rosendo Salvado cara a Australia. Para algúns da súa época estes habitantes do bush australiano non eran nin homes, para outros non eran europeos e por coseguinte non merecentes doutra expectativa que renderse á nova civilización ou converterse en elementos marxinais da nova sociedade implantada nas colonias.

Asi o recolle o propio Rosenso Salvado: “Ellos se limitan a la toma de posesión del territorio, a situar cierto número de individuos, con frecuencia el escollo de la sociedad, y a dotarlos de la protección y de los medios precisos para una racional explotación de la tierra y de sus habitantes indefensos, con vistas a la comodidad de la metrópolis. Para estos colonos, la población indígena es cantidad despreciable; es como una execrencia en los proyectos de expansión; es una contingencia incómoda y eliminable, sobre todo si los indígenas resultan de una altivez inasimilable como los Pieles Rojas, o cuando, por su constitución psicofísica, carecen de interés para el mercado”

Rosendo Salvado aposta, dende o primeiro momento, pola súa dedicación aos aborixes pero cunha visión certamente extraordinaria naquela altura. Sen renunciar en ningún momento á súa finalidade evanxelizadora, único e irrenunciable guieiro de toda a súa actividade, aposta por unha vía “non colonizadora” senón rexeitando a implantación dunha transculturización hexemónica e mesmo sen procurar unha aculturación dos pobos aborixes promove unha inculturización do Evanxeo na cultura dos pobos australianos, inxerindo a fe na vida dos nativos australianos.

Pero esta obra que promove Salvado inxirese tamén nas propias dinámicas da Igrexa Católica pois xa no século XVIII a Congregación Proganda Fide, creada en 1622, publicaba no ano 1659 unha Instrucción, coñecida como a Carta Maga de Propaganda, que establecía unhas verdadeiras regras de inculturación: “Non poñades celo algún nin presentedes argumento algún para convencer a eses pobos de que muden os seus ritos, os seus costumes e formas de vivir, a non ser que vaian claramente en contra da relixión e da moral. ¿Qué mais absurdo que transportar aos chinos a Francia, España, Italia ou algun outro país de Europa? Non introduzcades a eles aos nosos países senon a fe, esa fe que non rexeita nin lesiona os ritos e os costumes de ningún pobo, con tal quen sexan detestables senón que, pola contra, quere que se lles garden e protexan”. Por mágoa en moitos casos os misioneiros europeos, tanto católicos como doutras confesións cristiáns, asumiron mais directamente o papel de colonizadores que de evanxelizadores na liña destas Instrucións da Congregación pontificia, ou como máximo a súa preocupación era atender espiritualmente aos europeos que estaban lonxe da súa metrópole desbotando de plano a súa dedicación ás comunidsades indíxenas.

Ao lembrar a vida de Salvado agroma aquel pasaxe da Carta a Diogneto, unha exposición apoloxética da vida dos primeiros cristiáns, dirixida a certo Diogneto—nome puramente honorífico, segundo a opinión máis difundida—e redactada en Atenas, no século II e que investigacións recentes identifican coa Apoloxía de Cuadrato ao emperador Adriano: Os cristiáns non se distinguen dos demais homes, nin polo lugar en que viven, nin pola súa linguaxe, nin polos seus costumes. Eles, en efecto, non teñen cidades propias, nin utilizan un falar insólito, nin levan un modo de vida distinto (…) Viven en cidades gregas ou bárbaras, segundo cúpolles en sorte, seguen os costumes dos habitantes do país, tanto no vestir como en todo o seu estilo de vida e, sen embargo, dan mostras dun tenor de vida admirable e, a xuizo de todos, incrible (…) Obedecen as leis establecidas, e co seu modo de vivir superan estas leis…

Salvado nun momento de expansión colonial e de impulso das misións asume a herdanza dunha tradición alongada no tempo, nunha liña de fidelidade evanxélica, posúe unha sensibilidade, da que nestes meses nos fala o Papa Francisco, pois asume que cómpre primeiro sandar as feridas para construír posteriormente unha vida cristiá. Velaí o programa da su actividade misioneira. Como sinala Gulio Cipollone no seu impresionante estudio sobre o noso bispo: “Salvado faise aborixe cos aborixes, nómade cos nómades. Un modo de facer en total acordo cunha regra de absoluta seguranza que é a de participar e compartir facéndose iguais e no lugar deles (…) a discreción dunha delicada aculturación: caminar xuntos, para vivir xuntos, para presentar outro modelo de sociedade".

Segue apuntando Cipollone: O mundo hoxe móvese na percepción de ser unha soa raza humana e espreme esta percepción na saudable tensión de ser e/ou intentar ser unha soa familia humana. Os textos de Rosendo Salvado, no século XIX sobre a Australia, amosan, anticipándose nun século e medio unha “profética” dimensión, pois Salvado se achega a unha certidume: a existencia dunha soa raza humana, coa concesión aos principios da xustiza e da estima polo que non é como os europeos. Non fala de razas humanas, non fala de brancos e negros… fala de nativos na Australia ou na Europa (…) Ao longo da historia da humanidade cada avance que logramos acadar leva aparellada unha dicotomía; este progreso contribúe a crear “espazos para a inclusión ou para a marxinación”.

Nova Nursia, cos seus éxitos e fracasos, é un testemuño desta vocación, dunha experiencia inclusiva do que era “outro”, totalmente “outro”, como era o lonxano aborixe do bush australiano. “Pedín, escribirá Salvado, que se me recoñecese como salvaxe daquel país e, así, feito débil cos débiles, puidese conquistalos mellor para Deus e defender os seus dereitos”. Certamente Rosendo Salvado estaba nas antípodas xeograficamente pero tamén nas antípodas do pensamento predominante no seu tempo, abrindo novas canles para achegarse aos marxinalizados naquela sociedade australiana. 

Para acadar este obxectivo evanxelizador Rosendo Salvado ofrece xenerosamente todas as súas capacidades, toda a súa existencia. “Ademais das nosas labores de labranza, relata o bispo tudense, que mirabamos como cousa secundaria, ocupabamonos con todo o ardor no estudio da lingua, leis, costumes e crenzas dos salvaxes, co fin de podelos instruír pouco a pouco nos principios da nosa relixión, asistilos nas súas enfermidades e pacificar os seus conflitos”. Con esta finalidade constrúe a abadía de Nova Nursia, cunha intuición autenticamente herdeira de San Bieito, unindo o mosteiro, co seu “ora et labora”, cunha comunidade de familias de aborixes como semente entre aqueles pobos.

Un home, un eclesiástico do século XIX coas súas dimensións culturais, sociais e eclesiolóxicas, non certamente as mesmas que na actualidade, foi quen de abrir un novo xeito de relación entre a fe e a cultura, entre o cristianismo e a cultura local, nun diálogo enriquecedor que abriu e continua abrindo novas perspectivas. Velaí a transcendencia da figura de Salvado máis aló das xestas épicas que desenvolveu no bush australiano, da súa tenacidade por levar adiante o seu proxecto, da súa capacidade artística, do seu valor como emprendedor de novos vieiros, e da súa permanente morriña por Tui, a súa terra e as súas xentes.


↧
↧

A primeira cita do “Fogo de San Telmo” no libro “Embajada a Tamorlán” de 1406?

April 27, 2014, 10:30 am
$
0
0




O coñecido fenómeno do “Fogo de San Telmo” son iluminacións eléctricas ou brilos fosforescentes que nas tormentas aparecen nos mastros e aparellos dos barcos. No antigüidade clásica eran identificadas con Castor e Póllux e nos primeiros tempos cristián recibiron o nome de fogo de San Elmo, na honra de San Erasmo de Formia, santo patrono dos mariñeiros. Durante as persecucións do emperador Dioclesano (244-311), Erasmo sufriu unha serie de terribles torturas, ata que ao final, segundo recolle "La legenda aurea" de Jacobo de Voragine (c.1230 - 1298) "o seu estómago foi partido en dous e os seus intestinos foron enrolados nun cabrestante".

A asociación de San Erasmo aos mariñeiros pode deberse a que nunha ocasión continuou predicando aínda cando un raio caeu onda el. Por este motivo, ao rezar a San Erasmo, os mariñeiros podían buscar protección contra o perigo dos raios na mar.

Pero nos tempos dos grandes descubrimentos, os mariñeiros galegos e portugueses identificaron a San Elmo co dominico Fr. Pedro González Telmo (c. 1180 - 1246). Na iconografía figura representado protexendo aos pescadores e mariños, en hábito dominicano e portando un cirio na mano, en clara representación do fogo de San Elmo.

Estes fenómenos atmosféricos eran chamados polos antigos mariñeiros galeses como "canwyll yr ysbryd", “spirit-candles" ou como "canwyll yr ysbryd glân" (velas do espírito santo) ou velas de San David, e ás veces eran coñecidos co nome de "comasants", unha corrupción de "corpo sants".

A transformación do nome destes fenómenos lumínicos e a incorporación da denominación “Telmo” á figura de Frei Pedro González ou Gonçalves, o chamado “Corpo Santo” é un proceso escuro que documentamos no último século da Idade Media cando comezamos a comprobar a aparición da denominación de San Pedro González Telmo ou sinxelamente San Telmo para referirse ao frade dominico soterrado na Catedral de Tui dende 1246 e cuxa zona se estendía polas costas do Atlántico gracias á devoción que lle profesaban os mariñeiros do Atlántico peninsular.


Vista parcial do gravado ao augaforte realizado en 1770 por Manuel Rivera de Costoya (1709-1791)

Posiblemente a primeira cita literaria que atopamos do “Fogo de San Telmo” data dos primeiros anos do século XV no libro “Embajada a Tamorlán”. O 21 de maio de 1403 unha carraca comezaba no Porto de Santa María unha grande travesía. Encabezados polo madrileño Ruy González de Clavijo, formaban unha embaixada coa que o rei Henrique III de Castela quería presentar os seus respectos ao gran Khan Timur, alcumado Lenk (o coxo), señor dos mongoles e emperador de Samarcanda, coñecido en Occidente como Tamorlán. Respondía así o monarca castelán á visita anterior dun embaixador do Khan, chamado Mohamad Alcaxi, portador dunha carta na que se describía a vitoria dos mongoles sobre o sultán Bayaceto preto de Ankara o 28 de xullo de 1402, pois do que se trataba era de illar aos otomanos.

González de Clavijo cruzou todo o Mediterráneo até a Constantinopla bizantina, custeou a beira sur do Mar Negro até Trebisonda, sorteando os dominios do sultán turco, penetrou en Persia, entón baixo a éxida mongola, e atravesando o Indukush chegou á mítica capital do Imperio Timúrida, Samarcanda. 

O oito de setembro de 1404, case 16 meses despois da súa partida, entraban en Samarcanda para ser recibidos por Tamerlán na súa fastuosa corte. Fixeron entrega ao soberano dunha carta de Henrique III e dos numerosos agasallos de que eran portadores nunha cerimonia de carácter diplomático, onde se presentou tamén o embaixador da China. Durante os 75 días que permaneceron na capital asistiron a numerosas festas, unhas organizadas na súa honra, outras por motivos diferentes, e puideron comprobar a grandeza da corte timúrida, así como coñecer de primeira man algúns dos asuntos da política asiática do momento. 

O relato constitúe, nesta parte, unha rica fonte de datos sobre as relacións entre os estados asiáticos no século XV e sobre a política exterior de Tamorlán, a piques de establecer unha guerra co Imperio Chinés. Mentres os mongoles facían os preparativos para invadir China a comitiva castelá foi convidada a marcharse da cidade, quizá porque xa non eran do interese de Tamorlán, envorcado na nova empresa militar, ou porque poderían constituír un estorbo ante os preparativos da mesma. Sexa como for, o grupo de casteláns abandonou Samarcanda o 21 de novembro de 1404 emprendendo o camiño de retorno á Península Ibérica. Timur Lenk morrería antes que Gonzalez de Clavijo concluíse a súa viaxe, en concreto o 24 de marzo de 1406 chegan de novo ao reino de Castela, a Alcalá de Henares onde estaba o monarca. Á súa volta Clavijo serviu ao rei como chambelán e logo retirouse á súa cidade natal, onde morreu en 1412. Está soterrado na igrexa de San Francisco o Grande, en Madrid.

Aínda que a misión dos casteláns, desde o punto de vista diplomático, non foi un éxito, debido á premura con que tiveron que regresar, o feito de chegar a Samarcanda e volver a Castela, sans e salvos, formando parte dunha embaixada tan ambiciosa, é un éxito a destacar para un reino tan pequeno e tan distante como Castela. Fican en Samarcanda diversas testemuñas sobre a presenza desta embaixada ibérica.

A crónica desta viaxe, titulada “Embajada a Tamorlán”, escrita no ano 1406, é atribuída ao propio Ruy González de Clavijo e inaugura o xénero de relatos de viaxes na literatura castelá, sendo un libro comparable nese sentido ao escrito polo veneciano Marco Polo. No relato puido intervir (se non escribir o libro enteiro) o seu compañeiro de expedición o frade dominico, Alfonso Páez de Santamaría, Mestre en Teoloxía e coñecía o latín e probablemente o árabe. Ademais tería dominio do italiano e seica o grego ou o persa. 

Pero o que nos interesa agora é recoller o relato dunha forte tempestade que padece esta expedición, en concreto no mes de xullo de 1403, cando viaxaban polo mar Mediterráneo preto da illa de Sicilia e onde atopamos a primeira cita que identifica o fenómeno atmosférico co noso patrono San Pedro González e que testemuña o proceso de asimilación entre o “Corpo Santo” tudense cunha alongada tradición que ligaba este fenómeno con personaxes da Antigüidade e dos primeiros tempos do cristianismo. Terá que ver a presenza de Frei Alfonso Páez de Santamaría, tamén dominico como Frei Pedro González, nesta identificación que ten chegado ata nos, de San Pedro González Telmo como avogado dos mariñeiros? Agardaremos novas investigación que afonden neste interesante proceso histórico arredor de San Telmo.

O relato contido na “Embajada a Tamorlán” di o seguinte:



Y martes siguiente, que fueron diez y siete días del dicho mes de Julio, anduvieron entre estas dichas dos islas que no podían salir de ellas por calma que hacía. Y en la noche estando entre ellas, a tres horas de la noche hizo gran tormenta, y tuvieron un gran viento contrario que les duró hasta la mañana.

Y miércoles todo el día a hora de medio día rompió las velas de la carraca, y anduvieron a árbol seco de una parte a otra, de manera que se vieron en gran peligro. Y duró la dicha tormenta martes y miércoles hasta dos horas de la noche, y las dichas bocas, señaladamente la de Strangol y Bolcante, con el gran viento lanzaba grandes llamas de fuego y humo con gran ruido, y durante la tormenta hizo el patrón cantar las letanías, y que todos pidiesen misericordia a Dios. Y acabada la oración andando en la tormenta apareció una lumbre de candela en la gavia encima del mástil de la carraca, y otra lumbre en el madero que llaman bauprés, que está en el castillo de avante: y otra lumbre como candela en una vara de espinelo que está en la popa, y estas lumbres vieron cuantos estaban en la carraca, que fueron llamados que las viniesen a ver, y duraron una pieza, de si desaparecieron, y no cesaba en todo esto la tormenta, y a poca de hora fueron dormir, salvo el nauchel (piloto) y ciertos marineros que habían de guardar. Y estando el nauchel y dos marineros que velaban despiertos, oyeron a par de la carraca un poco arredrado voces como de hombres, y el nauchel preguntó a los dos marineros, si oyeran aquel ruido, ellos dijeron que sí, y en todo esto la tormenta no cesaba. Y a esta hora vieron otra vez las dichas lumbres tornadas donde primero estaban, y entonces despertaron a la gente de la carraca, y vieron las lumbres, y contóles el nauchel lo que oyera, y duraron estas lumbres cuanto dura una Misa, y luego cesó la tormenta. Y estas lumbres que así vieron decían que era Fray Pero González de Tuy, que se habían encomendado a él, y otro día amanecieron cerca de estas dichas islas, y a ojo de la isla de Sicilia, con buen tiempo seguro.


Bibliografía:

http://ciencia-arte.blogspot.com.es/2011/10/fuego-de-san-telmo.html
http://los-porques.blogspot.com.es/2010/05/que-es-el-fuego-de-san-telmo.html  

http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12593175330140403087846/p0000001.htm?marca=tuy#




↧

O humanista tudense Álvaro de Cadaval

August 15, 2014, 3:40 am
$
0
0
Escultura de A. de Cadaval na fachada da Facultade de Xeografía
e Historia da Universidade de Santiago de Compostela

O tudense Álvaro de Cadal segue sendo un gran descoñecido na súa cidade natal, aínda cando para autores como Ramón Otero Pedrayo constitúe o mais egrexio representante do Renacemento en Galicia.

ÁlvarodeCadaval, nace en Tui, e así o afirma nalgunha oportunidade, cara o ano 1505. Na nosa cidade vivían os seus pais Juan deCadaval Valladares, escudeiro e señor da Casa de Arcos, e María Alvarez Barbosa, señora da Casa de Matamá que residían na rúa da Zapatería (un tramo da actual Rúa Lourenzo Cuenca ou de Abaixo). Era o menor de cinco irmáns: Francisca, que casou con D. Antonio Pereira de Caldas e Castro, cortesán portugués que tiña a súa casa nobre en Arcos – Randufe (un dos fillos deste matrimonio será outro destacado escritor Francisco de Caldas Pereira e Castro), Isabel que foi monxa, Eitor ou Hector, que finou moi novo e Pedro que cos seus tres matrimonios logrou acadar a casa deCadavalde Nigrán e o morgado de Matamá.


Está en discusión a condición fidalga deste Cadaval, pois de feito ÁlvarodeCadaval solicitará posteriormente a Filipe II o recoñecemento deste privilexio. Con todo a posición familiar non sería modesta, pois os seus pais serán soterrados na capela de San Andrés na Catedral tudense. Isto explicaría que, sen ser eclesiástico, realizase estudios universitarios e acadase un excepcional coñecemento e dominio da lingua latina.


“Cadaval Gravio Calydonio Tydense” é o nome co que asina as súas obras e no que fai referencia a súa terra natal: Gravio, polos grovios que tiñan a Tui por capital, Calydonio, pois Calydon era o reino de Tydeo fundador de Tui, e Tydense pola súa cidade.


Cadaval e a Universidade de Santiago de Compostela


Poucos investigadores teñen estudado a figura deÁlvarodeCadaval: foi, como case sempre, Florez o primeiro de apuntar o seu nome, continuado polo historiador tudense Francisco Avila y Lacueva. Na actualidade salientan os traballos de Julio Francisco Ogando Vázquez, Manuel C. Díaz y Díaz (un dos mellores traballos deste autor sobre Cadaval pódese consultar en  http://estudiosgallegos.revistas.csic.es/index.php/estudiosgallegos/article/viewFile/239/240), José García Oro ou máis recentemente X. M. Velez.  Desta escaseza derivan numerosas dúbidas na súa biografía.

Estudou, de seguro, en Salamanca, e acadou a condición Bachaler para exercer a docencia en Gramática. Parece confirmado que pasou pola cátedra capitular de Gramática en Ourense. O certo é que foi docente en Santiago de Compostela, un dos primeiros mestres de Gramática no novo Colexio de Santiago Alfeo, Xa no 1542 asina o seu primeiro contrato para “ler por todo un año entero tres liçiones (…) la una de Arte y las dos de Poesía o de Oratoria”, continuando ata antes de 1565 con diversos avatares, contratos e oposicións como “maestro de medianos”. Cómpre lembrar que estes postos non eran vitalicios, senón que a continuidade dependía da súa eficacia e da opinión dos persoeiros que rexían a Universidade. Tras unha estadía en Portugal retorna a Santiago en 1569; unha das súas últimas actuacións foi no outono de 1571, cando recibiu da Universidade o encargo de pronunciar a oración da festa de San Lucas. Un acto que foi a despedida da súa relación intensa, e ás veces, dificultosa coa Universidade galega.


A súa inscrición no claustro de Fonseca



No claustro do Colexio de Fonseca, sede histórica da Universidade de Compostela, existe unha longa inscrición conmemorativa da creación deste centro universitario polo arcebispo Compostela Alonso de Fonseca, labor que foi rematada polo arcediano Lope Sánchez de Ulloa. Unha inscrición que curiosamente aparece asinada polo seu autor: “Cadaval hec”. No texto deste gravado figura a frase que foi o lema do quinto centenario da universidade de Santiago: “Gallaecia fulget”, Galicia brila. Durante moitos anos esta era a única obra coñecida de Cadaval, na que deixaba patente o seu dominio das lingua e os seus recursos.


Carolo Caesare cum matre regnantibus Alfonsus Fonseca illustris antea Compostelanus demum vero Toletanus archipraesul ad decorem patriae et ut studiosi absque sumptu discere possent gimnasium hoc in avi materni aedibus extruere curavit. Morte vero praeventus Lupo Santio de Ulloa archidiacono rectori perficiendum ex b. testamento reliquit. Qui obiit pridie Nonas Februarii anno Domini millesimo quigentesimo trigesimo quarto, aetatis quidem suae sexagesimo.

Nunc magis atque magis Gallaecia fulget alumno

qui dedit hunc patriae tantum generosus honorem.

Sanctius ipse Lupus propia de stirpe creatus

ut Musis gratum faceret tenebrasque fugaret

omnibus hoc breviter complevit amabile munus

quo populus merito, proceres et concio tota

innumeras tanto grates pro lumine reddunt. [1544]

Cadaval hec


No reinado do Cesar Carlos (Carlos I) e a súa nai (Xoana a Louca) o ilustre Afonso Fonseca, antes arcebispo Compostela e finalmente toledán, para adorno da patria e para que os estudiosos pudieran aprender de balde coidou de construír este colexio no solar do seu abo materno. Pero impedido pola súa morte, deixou en testamento a Lope Sánchez de Ulloa, rector arcediano o encargo de acabalo. Finou o 26 de febreiro de 1534, con sesenta anos.

Agora máis e mais Galicia brila co seu alumno

Que deulle esta xenerosa honra a súa patria

Este Lope Sánchez da súa estirpe

Para facer un don grato ás Musas e por en fuxida ás tebras

Para todos cumpriu en breve tempo o amable encargo

Con que o pobo polo méritos, os próceres e toda a

Corporación dan innumeras grazas por tan grande luz. 1544

Esto é de Cadaval.


Cadaval e Portugal


ÁlvarodeCadavaltivo unha intensa relación con Portugal. Foron moitas as súas estadías en terras lusitanas. Entre os anos 1565-1566 vive baixo o amparo do Cardeal Infante D. Henrique, e tenta ser aio e mestre do infante D Antonio, fillo do rei de Portugal. Neste tempo foi acusado de herexía pola Inquisición lisboeta pasando un breve tempo no cárcere. Consegue publicar os seus poemas e composicións co editor lisboeta Francisco Correa, tipógrafo do Cardeal. Continúa en Portugal e en 1568, con outro editor da capital lusa, Antonio González, saca do prelo novas obras. Neste ano vive con quen será un dos seus protectores, o bispo de Porto Don Rodrigo Pinheiro, á que xa coñecía de antes. Agora por mor dun grave accidente co seu cabalo, o bispo recíbeo na su finca de Santa Cruz, e Cadaval corresponde a súa xenerosidade dedicándolle a súa composición mitolóxica “Pythiographia”. Exerceu tamén a docencia, probablemente como preceptor en Ourense, Braga e Viana do Castelo.


Os seus últimos días


Logo da súa xubilación na Universidade de Compostela, caeu enfermo, cunha especie de demencia senil que o seu sobriño Caldas Pereira denomina “phrenessi”, ata a súa morte no barrio de Mazarelos deCompostela o 10 de marzo de 1575, deixando sinalado no seu testamento a súa intención deser soterrado na Catedral de Tui, desexo que non lle foi cumprido por quen o asistiu nos últimos anos da súa vida e a quen nomeou o seu herdeiro, o cóengo compostelán Diego Suárez de Tangil. Morreu moi humildemente, como acredita o inventario dos bens deixados á súa morte: Catorze cucharas de palo y una escobilla vieja. Un pedaço de una red de pescar. Iten una espada. Unos çapatos de nino, xunto a máis de oitenta libros, entre os que había textos de Ovidio, Platón, Tito Livio, Homero e outros en latín e grego. Aínda que non casou tivo varios fillos con Lucía Pose de Castroverde; un deles, ao que recoñeceu, Juan deCadaval e Soutomaior, foi capitán real en San Xoán de Caaveiro.

A súa obra

Pese a que a súa produción literaria, basicamente poética, é mais ampla fóronlle publicadas nove obras todas en Lisboa. As súas obras pois acadan unha importante, aínda que limitada, difusión sobre todo en territorio portugués. Álvaro de Cadaval cultivou a prosa e o verso en castelán e latín, demostrando ser un experto coñecedor desta ultima lingua.
As súas obras principais son:
  • De magno atque universalle cathaclismo, ou Ichthyotyrannis (1563-1565), poema en hexámetros sobre o Diluvio Universal, que mistura o relato do Xénesis coas Metamorphoseon de Ovidio (episodio de Deucalión).
  • Pythiographia, epyllion alongado sobre a metamorfose de Pitis en piñeiro, imitandola de Dafne nas Metamorphoseon de Ovidio.
  • Comentario al Arte de Elio Antonio de Nebrija.
  • Apotheosis (1565), miscelánea de prosa e verso
No ano1568 publicou en Lisboa un tomo en catro cadernos con diversos poemas dedicados a personalidades da súa época: “Triumphalis tumulus” na honra de Carlos V e dedicado a Filipe II; “Epitaphium” na honra de Dona María de Portugal, primeira esposa de Filipe II; unha “Carmen” na honra de Rodrigo Gómez de Silva; o “Ecomisaticom carmen” e “De platarno extempore carmen” dedicado ao arcebispo compostelán Gaspar de Zúñiga e Avellaneda; o “Monocolor encomiasticonque carmen”, para o poeta Pedro de Andrade, camareiro de Don Duarte; o “Distrophon carmen” ao poeta Diego del Arroyo Valcárcel e outras composicións dedicadas ao prior do Crato lisboeta.


Un dos seus proxectos de maior interese, para o que presentou un completo memorial ao Concello de Santiago e a Filipe II, foi a elaboración dun estudio titulado “Descripción e xeografía deGalicia”, inspirada no traballo do licenciado Molina. A súa intención era elaborar unha obra con información recollida de primeira man no decurso dunha viaxe que tiña proxectado emprender por toda a xeografía galega na compaña de ilustradores, especialistas en xilografía. O proxecto finalmente non foi aprobado.


A súa transcendencia


Álvaro de Cadaval estaba dotado dunha elevada capacidade intelectual, dun gran dominio da lingua latina, dunha elocuente oratoria… pero tamén por unha certa presunción, habitual entre tantos humanistas da súa época, asi nunha información por el promovida no ano 1569 pregunta ás testemuñas que aporta: “si saben y es verdad que el dicho maestro Álvaro de Cadaval es uno de los elegantes oradores y poetas latinos que hubo y hay en toda España, muy elocuente y resoluto en todas las historias y antiguallas que son menester para su facultad y profesión, y que escribe tan bien en prosa como en verso latino, lo cual se halla muy pocas veces y es cosa rara”.

Velaí algunha das características da personalidade e da produción literaria de Álvaro de Cadaval, que xunto á súa achega aos inicios da Universidade de Santiago de Compostela (lembrado nunha escultura situada na fronte da actual Facultade de Xeografía e Historia que foi antes sede central da universidade compostelá) salienta polas súas vinculacións coa cultura de Portugal, en correspondencia coa súa condición de tudense.



Estamos diante dunhas das personalidades de singular transcendencia no século XVI de Galicia que é merecente dun recoñecemento a súa fonda cultura humanista, e que inxire á nosa cidade e a Galicia nas correntes culturais do seu tempo.




↧

Unha lembranza serodia e solitaria no centenario de Xosé María Álvarez Blázquez

February 5, 2015, 3:02 pm
$
0
0

Un catro de febreiro de 1915, fixo onte cen anos, no Paseo da Corredeira tudense, daquela chamada rúa Elduayen, naceu un rapaziño que recibirá os nomes de José María Amalio Gerardo Ignacio Álvarez Blázquez. Na casa familiar da rúa El Pilar, no arrabalde do Rollo –a que se trasladou ao pouco tempo a familia do médico Dario Álvarez Limeses e a súa dona María Blázquez Ballester-, transcurríria a nenez de Xosé María e os seus cinco irmás (varóns todos Darío, Emilio, Alfonso, Celso e Álvaro). Naquela casa e naquela horta, ampla e con numerosos recunchos,  situada xa nos límites urbanos da cidade tudense, nun enclave privilexiado para vivir conxuntamente o mundo da sociedade burguesa tudense, nunha época de decadencia, e o mundo labrego e popular, das tarefas do campo, dos oficios tradicionais… será onde Xose María e os seus irmáns descubran paseniñamente os recodos da vida, personal e colectiva. Como lembrará co tempo o seu irmá Emilio “toda a curiosidade non lle cabia no peito”.


A terra estaba virxe e nós, os nenos,

lle imamos poniendo nome, a brincare.

A cousa máis cativa tiña un nome

da nosa fantasia


Será en Tui onde escriba os seus primeiros versos, con doce anos de idade asina o poema “Queixas” nun 24 de decembro de 1927, e nos que amosa xa súa querencia pola lírica popular como naquel outro poema titulado “A campana da miña igrexa” de 22 de xuño de 1928.

Tras os seus estudios tudenses en Pontevedra, onde residía a familia paterna, completará a súa formación académica – rematando o Bacherelato e cursando os estudos de Maxisterio-, aquí comeza a súa andaina política na Federación de Mocedades Galeguistas –chegando a pronunciar un vibrante discurso conmemorativo do aniversario dos Mártires de Carral- e onde inicia a súa carreira literaria, especialmente lírica, coa publicación do poemario “Abril” e doutros poemas na revista “Cristal”.

En Tui realiza as súas prácticas como mestre, na escola de nenos da rúa Sanz, e posteriormente ocupará, no curso 1935-36, a praza de mestre titular na escola das “Olivas”, a poucos pasos da casa familiar do Rollo.

Foi en Tui onde Xosé María Ávarez Blázquez encetou o seu labor de arqueólogo e prehistoriador. Así no ano 1935 acompañará aos rapaces do grupo “Ultreya” tudense, que dirixia o erudito local Manuel Fernández-Valdés Costas, nas campañas de escavacións arqueolóxicas no xacigo do castro de Cabeza de Francos, ou logo no de Cotarel en Randufe… con eles organizara o primeiro museo tudense, instalado nas dependencias do Instituto recen creado en Tui no antigo convento de San Domingos… A estas terras miñotas adicoulles as súas pescudas polas terrazas fluviais, xunto co seu amigo Fermín Bouza Brey, na búsqueda de materiais paleolíticos.

O estoupido da Guerra Civil racha radicalmente esta traxectoria vital mesmo a súa propia vida: o seu pai é fusilado, él é expedientado como mestre e debe incorporarse ao exército; en 1941 morre pola tise o seu irmá Celso, aos poucos anos a familia vende a súa casa tudense e instálase na cidade de Vigo, anguriados polas penurias económicas e, sen dúbida, que tamén, polas lembranzas:


Nada xa me conmove,

o que me fire e me doi, o que me inqueda,

é aquil neno que eu fun, sempre perdido


Sen dúbida, que estes mouros acontecementos marcan a sua relación con Tui dun xeito moi intenso, pero a esta cidade e as súas terras adicoulles, andando os anos, outros moitos traballos de historia, de arqueoloxia, de literatura, mesmo foi pregoeiro das festas de San Telmo en 1977…


San Pedro González Telmo:

caballero de los mares

sin armadura ni yelmo.


As paisaxes tudenses, especialmente o rio Miño, estarán presentes en moitas páxinas da súa producción literaria. Cabería lembrar que foi finalista, xunto con Carmen Laforet, da primeira convocatoria do “Premio Nadal” no ano 1945.

Pero estes traballos en relación con Tui son testemuña, primixenia pero mínima, dunha adicación integral a prol da cultura de Galicia, dun compromiso inxente pola posta en valor da nosa cultura propia


¡Ouh, terra, pois xa tanto me traspasas

que, por ti, teño o peito en pedra viva!


Dende as terras que bica o Miño, sirvan estas liñas, de humilde serodio e solitario homenaxe desta cidade, “vella e gris” como él dixo, para neste aniversario recoñecer en Xosé María Álvarez Blázquez, un “rico tesouro”, un egrexio tudense, e que a decisión da Real Academia Galega nos permitiu recuperar no ano 2008 a súa memoria coa dedicatoria do “Día das Letras Galegas” ficandio dende aquela o seu nome no acervo colectivo de Galicia.



↧

A Horta das Oliveiras e outras expresións da Semana Santa tudense

April 1, 2015, 3:43 pm
$
0
0
A dilatada historia da nosa cidade amosa diversas expresións culturais ao longo do calendario anual e que o paso do tempo as dota de maior relevancia ou as limita nas súas manifestacións. A Semana Santa é un deses momentos onde con maior nitidez podemos contemplar a singularidade histórica das ancestrais tradicións que conservamos os tudenses.

A inmediata celebración das festas patronais de san Telmo distorsionan a visión destas xornadas de celebración do misterio pascual de Xesús que xunto co proceso de secularización que vive a sociedade reduce a pegada destas celebracións. Pero cómpre valorizar as actividades litúrxicas ou para-litúrxicas destas datas pois, independentemente da súa significación relixiosa ou espiritual, conservan requintadas expresións da nosa historia colectiva da que somos custodios. Temos xa documentada en 1653 unha procesión do Santo Cristo no Venres Santo!





Tomado de https://www.facebook.com/fotosantiguastuy 



Tomada do libro "Hermandad del Dulcísimo Nombre de Jesús y de la Santa Casa Misericordia" de Suso Vila


Poucos lugares conservan unhas manifestacións da Semana Santa tan singulares como Tui, diferenciadas –aínda que cada vez con menos solvencia- doutras expresións mais propias doutros ámbitos culturais. Son as escenografías relacionadas con antergos dramas ou autos sacramentais como os que podemos contemplar aínda no Sermón do Encontro, coa soberba imaxinería articulada do Cristo caendo coa cruz, ou no Sermón do Desencravo coa súa particular carga escenográfica e a posterior procesión do Santo Enterro, organizada como é tradición secular polo Concello, que reunía, e reúne, ás xentes da nosa contorna e mesmo das terras de Portugal.


A existencia de Cristos articulados é un dos testemuños da existencia de representacións para teatrais de orixe medieval onde se prescindía de actores e textos para privilexiar o uso das imaxes que son integradas nun sermón pronunciado por un predicador. Nos finais da idade media estas representacións se trasladan dende o interior dos templos aos espazos exteriores.


A existencia destas imaxes articuladas, espalladas por toda Europa, evidencia a presenza de representacións teatrais que  aparecen paralelamente á proliferación dos Calvarios dende o século XII  que como sinala o profesodr Julio I. González Montañés, posúen “unha finalidade controvertida pero aos que a maioría dos estudiosos vinculan coa lituixia pascual e asignanlles un papel no desenvolvemento do drama litúrxico da Depositio (...) os grupos escultóricos do Calvario e do Descendemento con figura estáticas vai desaparecendo no século XIV e no seu lugar atopamos por toda Europa crucifixos con Cristos articulados e tecas eucarísticas que proban que os ritos da Depositio se realizaban con actores reais que representaban a Nicodemos e Xosé de Arimatea que desencravaban a imaxe, a baixaban da cruz e depositaban nunha urna”. Do segundo terzo do século XIV é o exemplar do Museo Diocesano de Tui procedente igrexa de San Domingos e “relacionados con alguns Cristos vallisoletanos, tipo Cristo de Protillo” e que podemos conxeturar como integrante desta representación do Desencravo.


Imaxe tomada de www.teatroengalicia.es

Cómpre non esquecer que San Domingos de Guzman, fundador da Orde dos dominicos, e os seus discípulos impulsaron a creación de numerosas confrarias penitenciais e agrupación piadosas, nos séculos XIII e XIV pero configuradas definitivamente a partir do XVI, cun caracter disciplinante e que sacaban e procesión imaxes da cruz e centraban o seu culto na paixón de Cristo.


Esta escenificación, como a do “Encontro”, ten perdurado ata os nosos días testemuñando o seu arraigo popular como unha pervivencia dos “Autos sacramentais” dirixidos por un predicador e executado mediante imaxes articuladas ou movidas polo encargados.


Xunto a esta escenificacións nas que participan imaxes e persoas temos de engadir algo tan excepcional  como a Horta das Oliveiras, que xa se realizaba en 1818 na Capela da Misericordia e que revelan a riqueza desta tradición cultural na nosa cidade. Tradición conservada e promovida pola Irmandade do Docísimo Nome de Xesús e Santa Casa de Misericordia, presente en Tui dende 1542, data que se fundou esta última institución, seguindo o modelo do reino portugués. No seno da Santa Casa creouse en 1677 a Irmandade do Doce Nome de Xesús.




Esta Horta das Oliveiras é un escenografía única en Galicia, pois en moitos outros lugares perdeuse esta tradición que tantas veces pasa desapercibida para moitos dos nosos propios veciños.


O historiador tudense Suso Vila no seu libro  sobre esta Irmandade recolle diversas noticias de interese sobre esta Horta das Oliveiras. A 1818 corresponde a data máis anterga que coñecemos sobre a “Hortas da Oliveiras” pois daquela o artista Juan Rial pinta uns chanzos para esta escena. Xa en 1902 nos estatutos aprobados nesa data se sinala que compételle ao fiscal eclesiástico ser  “camarero en el Huerto de las Olivas el Jueves Santo por la noche y el Viernes Santo hasta nueve días”. No libro de Suso Vila sobre esta Irmandade figura o inventario da mesma datada en 1938 na que figuran os seguintes bens relacionados con esta representación : “cuatro caballetes para el huerto. Cuatro id. Para colocar las imágenes. Tres trozos de rejas de madera para cerrar el Huerto. Dos telones pintados. Un reflector con su cordón. Dos discos con la media luna. Una tina de zinc para el surtidor. Dos grifos para el mismo. Una armazon para la imagen del Huerto. Una id. Para armar la imagen”.

Na actualidade seguimos contando con esta peza para-teatral da Horta das Oliveiras, realizada seguindo o modelo tradicional contando co fondo ou telón pintado polo, segundo algunha testemuña oral, artista tudense Eduardo Padín nas primeiras décadas do pasado século e que expresan o boi quefacer do lembrado artista tudense.


Peza tamén excepcional e o “Monumento” da Catedral, retablo que se montaba anualmente para función litúrxica do Xoves Santo, testemuño das disposicións canónicas da Contrarreforma. Obra do escultor Juan Luís Pereira de Santo Adrián de Cobres realizado no ano 1775, e que na actualidade é unha peza do mobiliario litúrxico única en España.





O pasado ano esta Semana Maior ou de Paixón se enriqueceu coa recuperación dunha anterga expresión da sensibilidade destas datas: o son da carraca ou matraca da Catedral tudense marcou estas xornadas da Semana Santa recuperando unha acústica esquecida durante décadas.  Gracias á colaboración do Concello de Tui as vellas rúas tudense acolleron de novo o son adusto, seco e rexo da carraca catedralicia convocándonos á celebración do misterio pascual.



Esta combinación de fe e cultura, de relixiosidade e tradición son un tesouro que os tudenses conservamos como legado secular e que conforman un excepcional atractivo que enriquece o noso patrimonio cultural, integrado tamén por estas manifestacións efémeras ou intanxibles que nos singularizan.

↧
↧

Unha representación de San Telmo na Catedral de Burgos

April 8, 2015, 10:30 pm
$
0
0

A Catedral  de Burgos é un dos mais sobranceiros espazos artísticos da Península Ibérica, tanto pola súa arquitectura gótica como noutros elementos mobiliarios, como a escaleira dourada, que singularizan a este templo. Unha visita pola súas naves levaranos á contemplar, entre outros espazos, a súa sancristia e a inmedita Capela das Reliquias.


Esta obra plenamente barroca foi realizada na segunda metade do século XVIII para acoller ao importante número de reliquias que conservaba a Catedral burgalesa e que dotaban de gran valor engadido a este templo.


Frei José de San Juan de la Cruz foi un afamado arquitecto do século XVIII e forma parte do grupo que se ven chamando “frades-arquitectos” que tiveron un grande recoñecemento nos século XVII e XVIII; na cidade de Tui temos a Igrexa de San Telmo que foi concebida tamén por un integrante deste grupo de profesionais que ao tempo eran membros dunha orde monástica, como foi o frade portugués Frei Mateo de Jesús María “religioso lego de la Orden de nuestro padre San Francisco en el reyno de Portugal, hijo de vezino de este ciudad”.


Frei José de San Juan de la Cruz acadou unha notable sona. Membro da Orde do Carmen, posuía unha sóilda formación humanística e científica xunto unha recoñecida capacidade no oficio construtivo. Nado en Logroño no 1716, co nome de José de Agreda Ruíz de Alda, tomou a hábito carmelita en Corella (Navarra) no 1734, profesando solemnemente en Villafranca (tamén Navarra) no 1740. Morre no convento de Logroño no ano 1794, con fama de “gran talento y hablidad en el oficio de tracista y escultor”.


Desta habelencia deixou numerosos exemplos tanto arquitectónicos (Convento das Carmelitas de Lesada en Navarra, San Gregorio Ostiense en Dorlada ou na Catedral de Burgos, como de seguido veremos), como escultóricos ou gravados, etc. pero tamén noutras disciplinas como a enxeñeria, construindo un enxeno hidráulico para a extracción de auga en Alfaro.


Tomado de http://www.minube.com/rincon/capilla-de-las-reliquias-a701241

Frei José realiza entre 1760 e 1767 a sancristia da Catedral burgalesa e, case en paralelo, entre 1760 e 1765 a Capela das Reliquias deste templo. Ambas obras salientan polo seu caracter ornamental, pois mais aló da estrutura arquitectonica o que destaca nestas obras é a decoración en estuco policromado, un recurso decorativo moi habitual na súa producción.


A Capelas das Reliquias, de estilo barroco, conta cunha preciosa cúpula policromada con numerosas figuras en relieve;  nas pechinas, xeserías con representacións de Virtudes e Alegorías xunto ás representacións iconográficas de San Juan de Sahagún, San Julián, San Indalecio e San Telmo.


Os tres primeiros santos posúen unha acreditada devoción na sede burguense, pero descoñezo a orixe da presenza do santo oriundo de Frómista (non moi alonxada de Burgos).



A figura de San Telmo presenta unha curiosa iconografia. Non leva o seu tradicional hábito dominico, de túnica branca e capa negra, senón que figura cos ornamentos litúrxicos dunha dignidade catedralicia con roquete por baixo da capa dominicana, en alusión, posiblemente, a súa condición de Deán da Catedral de Palencia.


Se aparta tamén do canón normal santelmiano, a súa disposición en genuflexión, portando un libro na mán esquerda, en referencia ao seu caracter de evanxelizador, e coa man dereita erguida en actitude de bendición.

Recupera a tradicional simboloxia coa presenza dun velero detrás da figura de San Telmo, alusiva a súa condición de patrono dos navegantes, cuxo culto esta amplamente extendido polas costas do Atlántico.

A amplitude das representacións iconográficas de San Telmo son evidencia da extensión do seu culto e os múltiples aspectos da súa biografia que suscitan o interese e devoción: o seu caracter de evanxelizador itinerante (bastón e libro), protector de navegantes (barco xa na man esquerda ou xunto ao santo e a vela na man dereita en alusión ao fogo do seu nome), con tres candeas na mán (que lembran a súa defensa e dos dominicos do misterio da Trinidade fronte aos albixenses que o negaban),  bendecindo coa mán, caendo do cabalo, etc.


Unha multiplicidade de representacións que testemuñan a extensión e popularidade do seu culto. Neste caso da Catedral de Burgos comprobamos nunha nova oportunidade a alongada estela de devoción de San Telmo xa nunha época histórica avanzada, século XVIII, cando o seu patronazgo das xentes do mar era cuestionado polo importante impulso que a Orde do Carme realizaba da advocación mariana de Nosa Señora do Carme e que andando o tempo substituirá ao Corpo Santo ou San Telmo na devoción das xentes do mar en tantos lugares.

↧

Tui en el Camino portugués de los peregrinos de Xosé Filgueira Valverde

May 1, 2015, 12:56 am
$
0
0
Neste ano 2015 a celebración do “Día das Letras Galegas” está dedicada a Xosé Filgueira Valverde, unha das más egrexias personalidades da cultura galega do século XX e que ten deixado a súa pegada en múltiples ámbitos da nosa cultura: a literatura, a investigación, etc.
En moitos escritos, por exemplo nas misceláneas que ten publicadas baixo o nome xenérico de “Adral”, atopamos numerosas referencias á nosa cidade e os seus persoeiros. Filgueira sempre mantivo una actitude de grande apertura á cultura portuguesa, no ronsel da xeración “Nos” con quen tanto colaborou nos seus anos mozos, salientando as súas achegas ao mundo da peregrinación, onde a súa cidade de Pontevedra tamén adquiria singular protagonismo.
Achegamos hoxe este artigo xornalístico onde Filgueira glosa o Camiño portugúes u bracarense, publicado hai xa 50 anos e que testemuña como a preocupación e estudo sobre o fenómeno da peregrinación xacobea portuguesa non se cingue únicamente as achegas dos últimos vinte anos, senón que afondan as súas raigames moito máis aló no tempo.


Ponte da Madanela ou de Orbenlle, sobre o río Louro



TUI EN EL CAMINO PORTUGUÉS DE LOS PEREGRINOS

Por José Filgueira Valverde

El “camino francés” traía a Santiago desde las entrañas mismas de la vieja Europa la riada de los devotos y penitentes que venían a venerar la tumba del apóstol; por el “camino portugués” llegaban los que enviaba la tierra lusitana que se acogía a su protección y multiplicaba las parroquias y santuarios en que se veneraba el evangelizador:
“Santiago da Galiza
espelho de Portugal
axudademe a vencer
nesta batalla real”
Esta ruta meridional de la peregrinación se llama también “bracarense”, de la Peregrina y de la Rainha Santa.
Al denominarla “bracarense” aludimos a la vía romana Bracara-Lucus, que en parte seguía y que fue un día la arteria histórica del macizo galaico-duriense estableciendo la comunicación entre las Galicias, señoreadas por las dos famosas ciudades. La mención de Braga, digna rival de Compostela, en los fastos eclesiásticos, evoca toda la gloria que en la época suévico-bizantina en el gobierno, las letras y el monacato. Ir y venir de Santiago a Braga en la Edad Media era rehacer toda una tradición, caminando de santuario en santuario; aún hoy si Santiago es peregrinación de los bracarenses, el Bom Jesús es devoción de los gallegos.
Al llamarle “camino de la Peregrina” se destaca la devoción marial que centra estas estradas. No hay ruta del “piadoso viaje” a Compostela que no esté presidida por un santuario de la Virgen; aquí es el de Pontevedra, con su planta en forma de concha venera (de “vieira”) y su imagen vestida en traje de romera de Santiago, con manto, esclavina, escarcela y bordón...
Si, por último la llamamos “caminho da Rainha Santa” hablamos de la más famosa figura que la recorrió porque Santa Isabel de Portugal hizo dos veces (en 1326 y 1335), humildemente, anónimamente, esta ruta que tantas figuras del Portugal eterno supieron recorrer.
Por la famosa, ejemplar, romería de la esposa de Don Dinis se dice que el “camino portugués” arranca de Coimbra, donde la santa, a modo de peregrina con su báculo está enterrada. Pero por estas estradas venían las gentes de los Algarves y de la Beira, los lisboetas y los que cantaban en las sierras las viejas canciones que supo hacer cortesanas el genio de Gil Vicente. Ni el camino francés le supera en relatos de romería e itinerarios de viajeros (Guerra Campos acaba de publicar el de Confalonieri). Santarem, Leiria, Viseu, Guimaraes, Porto, Viana, Bragança misma dieron “pousada” a los caminantes que llegaban por sendas y trochas laterales, que pasaban en barca por Camiña, por Valença o por Monçao o que preferían entrar por la Serra do Xurés, por la romana Chaves o por Bragança. 


 En Tui y en Pontevedra, encontraban alberguerias, allí donde naciera San Teotonio y donde el “corpo santo” de Fray Pedro González Telmo, era invocado por los mareantes; aquí donde Alfonso Henriquez había sellado las paces del reino nuevo. Luego seguían a Padrón donde se les ensañaban las rocas donde había predicado Santiago, y el ara en que había sido amarrada la barca y la iglesia que había sido sede apostólica, Iria Flavia. Ya a la sombra del Castro Lupadio seguían hacia la prometida Compostela.
Camino bellísimo con atalayas abiertas sobre largos horizontes de tradición y de historia. Camino fiel, cuando las gentes olvidaban el culto del Apóstol de Occidente Portugal seguía llenando sus agros de santuarios dedicados a Santiago. Cuando nadie peregrinaba ellos venían. “Sactiagu por nos ora” repetían con la vieja canción del retorno de Don Manuel el Afortunado cuya lámpara votiva ante el altar compostelano quedó al cuidado de manos pontevedresas.

La Hoja del lunes de Vigo. 19 de abril de 1965


↧
Search

Benito Sanjurjo Ramírez de Arellano: a ascendencia tudense da escritora Maria do Carme Kruckenberg

May 18, 2015, 1:16 pm
$
0
0

 

O recente pasamento, nesta pasada fin de semana, da escritora Maria do Carme Kruckenberg Sanjurjo nos ofrece a posiblidade de recuperar a súa ascendencia tudense. Filla de Gustavo Kruckenberg Sartorius e de Josefa Sanjurjo de Oza; a figura do seu pai nos leva ata Alemaña namentras que a súa nai era filla de Benito Sanjurjo Ramírez de Arellano, nado en Tui no ano 1856. 

Co gallo do centenario do seu nacemento o cronista tudense Manuel Fernández-Valdés Costas publicou en “Faro de Vigo” un artigo xornalístico reivindicando a achega deste tudense, Benito Sanjurjo, á historia de Vigo e que logo resume no seu libro “Familias antiguas de Tuy” (1958).



Asi recolle que cando contaba con poucos anos os seus pais, Benito Carlos Sanjurjo e Maria Concepción Ramírez de Arellano, tras cumprir o seu destino militar no reximiento da guarnición tudense, se trasladan a Vigo a unha casa na rúa Pracer de Afora (na zona que hose ocupan as rúas Enrique Blein, Celso Emilio Ferreiro e a rúa Nicaragua ata o Couto).


Seguindo o texto de Fernández-Valdés: “El joven D. Benito fue enviado para su educación a Paris y en aquella capital se formó al lado de su tio, el banquero D. Adolfo Calzado. Alli adquirió el espiritu de inciativa y audacia que le acompañó toda su vida. En Paris comenzó a estudiar Arquitectura, estudios que tuvo que interrumpir para reintegrarse a España, pero que influyeron notablemenrte en el curso de su vida. En Vigo fue primero Corredor de Comercio y más tarde proyectó la construcción de casas a cuyo fin adquirió terrenos en la calle Urzaiz (…) 
 
Moitos dos edificios que promoveu Benito Sanjurjo foron proxectados por dos egrexios arquitectos: Michel Pacewicz  e Jenaro de la Fuente. A Pacewicz o coñecera Benito na súa estadia parisiense cara 1872 e como froito desa amizade se instala en Vigo no ano 1897 con varios proxectos xa redactados para a alta burguesia vigues que conectara con él a través de Benito Sanjurjo. Ata daquela o principal arquitecto vigués era Jenaro de la Fuente, que sumaba amáis a súa condición de arquitecto de obras muncipais. De la Fuente mesmo prestaralle a súa sinatura a Pacewicz ata que non tivo recoñecido o seu titulo francés.

A burguesia acomodada viguesa atopa na obra de Pacewicz a expresión do seu poderío económico e social, cunha arquietctura monumentalista e internacional, que conecta directamente coa arquitectura francesa dotando á cidade de edificios que, aínda na actualidade, son fonte de prestixio e orgullo. Coa obra de Jenaro de la Fuente Domínguez e Michel Pacewicz a cidade de Vigo dótase dunha arquitectura de amplo prestixio engarzadano co eclecticismo e historicismo característico daqueles anos de inicios do século XX. Unha das primeiras obras de Pacewicz en Vigo será o edicio da Escola de Artes o Oficios (1897) ou no memo ano o edificio El Moderno na Porta do Sol. Neses anos constrúe inmobles para persoeiros da época como Manuel Bárcena, Paulino e Francisco Yáñez, Rosendo Silva, etc.
 
En 1906 realiza unha das súas obras con máis influencia parisinas, la Casa para Benito Sanjurjo Ramírez de Arellano(actual Praza de Compostela, nº 20). Entre 1903 e 1912 colabora con Jenaro de la Fuente na construcción de 7 casas promovidas por Benito Sanjurjo Ramírez de Arellano, as coñecidas como Grupo de Casas de Benito Sanjurjo(Urzáiz, nº 11 ao 23). As casas foron construidas de dous en dous, sendo as primeiras (nº 21 e 23) deseñadas por Pacewicz e o resto por Jenaro de la Fuente y Domínguez.



Posiblemente a influencia de Benito Sanjurjo está nas obras que Michel Pacewicz proxectou en Tui. O edificio na Corredoira, popularmente coñecido na actualidade como Casino Vello, construído no ano 1908 e do que lamentablemente na actualidade so conserva a súa fachada. Esta obra foi promovida polo enxeñeiro de montes Rafael Areses Vidal. O seu pai, o farmacéutico Juan Areses Alonso, encargalle a reforma da súa casa no Paseo da Corredoira no 1909 e no seginte ano Jesús Rivas Bugarín promove co arquitecto franco-polaco (que, por certo, visitaba con asiduidade o Balneario de Caldelas) o edificio continguo ao de Areses Vidal (onde hoxe se atopa a Libreria Iris). Tamén por mágoa deste inmoble só nos resta a súa fachada. Xavier Añoveros, nun artigo que citamos na bibliografia, apunta outros edificios como da autoría de Pacewizc: a casa da familia Cela na Praza de San Fernando, a casa da familia Valdés na Corredoira ou outra casa na rúa Martínez Padin 40. 


Velai como a influencia do tudense Benito Sanjurjo na cidade de Vigo alongase no tempo co legado da obra monumental de Pacewicz e Jenaro de la Fuente. Sanjurjo Ramírez de Arellano morre o 9 de febreiro de 1916 no Sanatorio Lluría, instalado no Castelo de Soutomaior.

 


Retrato de Pepucha Sanjurjo Oza de Kruckemberg de Antonio Medal Carrera
Tomado en http://pintura.aut.org/SearchProducto?Produnum=121446



Un das súas filla, Josefa, cosou como apuntabamos máis arriba con Gustavo Kruckenberg que chegara a Vigo como delegado de Lloyds e foi consignatario da naviera Hamburg America Line. Como lembraba a súa filla Carme viviron primeiro na rúa Montero Rios e posteriormente na rúa Urzaiz no ambiente característico da alta burguesía viguesa.

Sirvan estes apuntes para rememorar a figura do tudense Benito Sanjurjo ao coñecer o pasamento da súa neta Carme Kruckenberg Sanjurjo.

Añoveros, Xabier: “Michael Pacewicz: un arquitecto francés en Tuy” ren Tudae, nº 10 (2002), pp. 8-11.
Fernández-Valdés, Manuel: “Familias antiguas de Tuy”, 1958, pp.143-145.
↧

No aniversario dos Xogos Florais de Galicia de Tui

June 23, 2015, 2:06 pm
$
0
0



Cumprese un novo aniverario da celebración na nosa cidade dos Xogos Florais de Galicia; naquel 24 de xuño de 1891 Tui converteuse no primeiro lugar de Galicia que tivo a honra de acoller o primeiro acto público realizado integramente en lingua galega, recuperando as verbas dun idioma que levaba séculos esquecido da ágora pública.
Desde os discursos de Murguía, Cabeza de León ou Brañas ao propio texto do menú do banquete oficial. A intencionalidade era ben clara: tratábase dun acto de afirmación nacionalista (rexionalista naquela altura) e revitalización lingüística, ao estilo do que un ano antes Murguía presenciara en Barcelona. O galego accedía a parcelas de prestixio ata agora vedadas.
Agora cando se cumpren CXIV anos deste acontecemento é preciso reivindicar o papel de Tui no desenvolvemento da nosa cultura, da nosa conciencia como pobo, da recuperación da nosa lingua… como unha folla da alongada historia tudense que necesitamos reivindicar como un dos elementos referenciais da nosa historia.
Naquela altura a nosa cidade contaba cunha Xunta Rexionalista, unha das primeiras constituídas en Galicia logo que Murguía formase, en novembro de 1890, o Comité Central Regionalista. Xorden en Lugo, Coruña, Ourense, Pontevedra, Vigo, Tui e posteriormente Pontedeume.
A Xunta Rexionalista tudense creada en abril de 1891 está integrada por Manuel Fernández Herba (avogado), como presidente. O seu vicepresidente era o médico Eduardo Caballero Canals, como secretario estaba o estudante de Dereito e poeta, Martín Díaz Spuch e como vicesecretario o avogado Vicente García Rivera, contando como vocais con: Juan Álvarez Cordero (farmacéutico), Juan Areses (farmacéutico), Antonino Cerviño González (coengo), Leoncio Comesaña González (avogado), Justo Fortes Domínguez (director do xornal “La Integridad”), Manuel Lago González (coengo e director do Seminario) e Indalecio Rodríguez de Córdoba (presidente do Casino).
Esta Xunta foi creada o 15 de abril de 1891 con el único fin de trabajar por la prosperidad y engrandecimiento de la hermosa región gallega, nuestra segunda patria, fomentar sus intereses materiales y morales y promover el perfeccionamiento de nuestra dulce habla y nuestra literatura tan rica y original como desconocida por desgracia fuera de la región (...) y ofrecer la presidencia honoraria al señor don Manuel Murguía, Presidente de la Junta de Santiago. O seu principal obxectivo el engrandecimiento y prosperidad de la tierra gallega, y por modo especial el fomento de su lengua y de su literatura.
Esta Xunta organizará con grande éxito e brillantez estes Xogos Florais que, segundo o historiado Xusto G. Beramendi emiten unha mensaxe á sociedade dende o altofalante de Tui que insistía en: fundamentación da nacionalidade de Galicia, conseguinte dereito á descentralización e a regaleguización do país, rexeitamento tallante ao separatismo, crítica do centralismo e do caciquismo, imprecisión programática case total, etc. O único matiz diferente foi a considerable carga católico-tradicionalista –inevitable polo lugar e o caracter da maioria dos oradores- e a ausencia do sector federalista.



Reproducimos de seguido algun párrafos do discurso pronunciado por Manuel Murguía naquel evento, celebrado no Teatro Principal, e que acadou grande sona e repercusión pola encendida defensa de Galicia e a súa identidade.
Lembramos con este postestes Xogos Florais de Galicia de 1891 fronte ao desleixo da cidade de Tui que omite a lembranza deste acontecemento que nos sitúa na cerna da recuperación da conciencia colectiva de Galicia.




DISCURSO DE MANUEL MURGUIA no acto central dos Xogos Florais de Galicia celebrado no Teatro Principal de Tui na tarde do 24 de xuño de 1891

Miñas señoras e meus señores,
Se noutros tempos me houberan Dito que habia de cegar este día, se me dixeran que habia de ser o que dende a cima da vella acrópolis de Tyde habia de gritar hosanna! Eu nono creeria. Mais por eso foi,,
Que alegría!, que felicidade! Que doce momento este en que sentindo tan preto de nos o romor y as frescuras das augas ben amadas, dentro do recinto dobremente sagrado da cidade que leva un nom que soio ten significado na lengua dos nosos progenitores, levantámonos no medio dos nosos, e lles falamos naquela fala que anque casique morta, torna a vida doutros tempos e promete durar por siglos na vida dun pobo que a pon sobre o alta diante do que se queiman e arrescenden os perfumes sagrados (…) Pois ben, ainda non saidos das tebras da noite, cando xa chega a nos a luz do novo dia. Somos de onte e xa estamos no hoxe. Vede que milagre. Ca festa deste día ponselle o sello á victoria alcanzada!.

Pero antes deixade, meus señores, deixade que saude a vella cibdade en que ten lugar por pirmeira ves a que de hoxe en diante será a festa da nosa nacionalidade; e que ao mesmo tempo a cantos están aquí presentes, lles diga: -Tende ánimo e confiade nas vosas forzas, que non é mester máis para sair coa nosa (…) sobre da aira da antiga acrópolis, no medio da colina dúas veces sagrada onde os nosos pais oraron e combatiron pola patria, é bo gritar: orade e combatide pois é chegada a hora!
Chegou en verdade dabondo o sabedes que tamén é pasado o tempo dos queixumes, non hai outro remedio –se nós somos homes e queremos ser povo- que lembrarnos do que os alleos nos magoaron cos seus ditos e cos seus feitos. Tempo é xa, de que este Lazaro saia da sepultura en que o puxeron, e volva, ao que foi seu. Pouco fai falla para elo pois todo está feito.
(…)
O noso idioma! O que falaron nosos pais e vamos esquencendo, o que falan os aldeáns e nos hachamos a ponto de non entendelo; aquel en que cantaron reis e trovadores; o que, fillo maior da patrea galega, nola conservou e conserva coma un don da providencia; o que ainda ten nos nosos labres as dozuras eternas e acentos que van ao corazón; o que agora oides como se fora un himno religioso, o hermoso, o nobre idioma que doutro lado dese río é lengua oficial que serve a millóns de homes e ten unha literatura gloriosa (…); o galego, en fin, que é o que nos da dereito a enteira posesión da terra en que fomos nados, que nos di que porvir somos un pobo distinto e debemos selo; que nos promete o porvir que procuramos e nos da a certeza de que ha de ser fecundo en bens para nos todos. Nel coma en vaso sagrado en que se axuntan todos os perfumes, háchanse os principaes elementos da nosa nacionalidade, de novo negada e ainda máis escarnecida. Doulle o celta a súa dozura e a maor parte do seu vocabulario; o romano afirmouno, ten do suevo as inflexións, do noso corazón o acento aflagador e os brandos sonos e os sentimentos das razas célticas (…)
Vede, meus señores, si podemos decir con verdade que nunca, nunca, nunca pagaremos aos nosos irmáns de Portugal o que nos haxan feito do noso galego, un idioma nacional (…) Coa lengua temos así mesmo unha literatura e sobre todo unha poesía particular. Hai quen di que non é certo. Por qué, eles o saberán; pois en canto a nos, fartos estamos de sabelo contrario. A nosa poesia ten por musa o sentimento, mentras que a da España central e meridional, soio a imaxinación. Vede que diferencia tan esencial. En todo sucede o mesmo. A nosa poesia ten a nota humana, a nota moderna, e tena de antes de agora. (…)
Sinto na ialma que en momentos coma este e en outros feitos tan so para falar de cousas apracibres, teña que molestarvos con taes refrexions (…). Máis que facerlle?. Ven do alto a ameaza e non era para deixala pasar. Dende a tribuna que hoxe nos da o amor que sentides polas cousas da terra, estas miñas palabras teñen máis eficacia. Vaian pois a decirlles que non estamos dispostos a soportalos hastra o dia do xuicio. (…)
E dito esto calemos xa, e non pensemos sinon no que nos compre. Abramos as nosas almas os novos pensamentos e deixemos chegar o aire que trae as mudanzas certas. Pensemos que non en valde temos en Galicia os restos daquel celeste guerreiro… Homes europeos, homes de Cristo, a victoria está por nos…

Máis información sobre estes Xogos nos seguintes post deste mesmo blogue:
http://tudensia.blogspot.com.es/2010/06/xogos-florais-de-galicia-en-tui-1891.html
http://tudensia.blogspot.com.es/2013/06/nomes-tudenses-nos-xogos-florais-de-1891.html
↧
↧

Poemas de Manuel María sobre Tui

July 11, 2015, 10:56 am
$
0
0
Foto de Xurxo Lobato en http://www.galeon.com/sloren/manuelmariamino.htm


A Real Academia Galega acordou este pasado sábado dedicar no vindeiro ano 2016 o Día das Letras Galegas á figura do poeta Manuel María Fernández Teixeiro (Outeiro de Rei, 1929 – A Coruña, 2004).
Tempo abondo teremos para falar sobre unha figura de gran transcendencia para a cultura de Galicia no século XX, pois en Manuel María se combina a súa vocación poética culta cunha evidente dimensión de poemas populares (moitos deles posteriormente musicados pólos membros da Nova Canción ou por grupos como “Fuxan os Ventos” que acadaron grande sona nos anos setenta e oitenta) xunto a súa faceta como editor, activista político e cultural sempre ligado ao nacionalismo, etc.

Manuel María, en palabras de Felipe Senén, “cultivaba as tradicións nas que acouga a orixinalidade de Galiza, sobre as que re-creaba, acendíaas e iluminábaas coa poesía, para ler, cacilar ou para cantar, estralampos de tribo solidaria, de alborada. A obra de Manuel María en relación coa súa terra e o seu tempo, como debe ser, si señor, é unha farturenta fonte de auga limpa na que beber”.

Debemos a Manuel María estes dous poemas que enriquecen a escasa produción lírica relacionada coa nosa cidade na que figuran nomes como Manuel Lago González, Teodosio Vesteiro Torres, Ramón Cabanillas, Eugenio de Castro ou xa maís cercanos no tempo como Manuel Rivas, Manuel Forcadela ou Marga do Val. 

O madrigal é unha composición poética breve, normalmente de carácter amoroso e idílico, formada por versos heptasílabos e hendecasílabos. Axustándose a estrutura formal desta composición lírica recolle nas súas estrofas un achegamento a Tui rememorando os seus sinais de identidade máis senlleiros.

A outra composición que aportamos é un fragmento dun longo poema titulado “Biografía do Miño” na que percorre o curso do noso río ata chegar as terras tudenses, versos que reproducimos de seguido.


MADRIGAL Á CIDADE DE TUI

Tui, episcopal e fronteiriza,
-“Fronteira de que e para que”-
ollando a túa propia imaxe
no fráxil espello fuxidío
das doadas augas do Pai Miño
sen que os teus ollos cansos
acaden contemplar o máxico
fulgor dos fogos de San Telmo.
É a ti a quen pregunto:
¿Sentiches, cecais, a tentación
de botarte, libre, a navegar
río abaixo na percura da roita
que te poida levar ao infinito?

En “Poesía em liberdade. XIII Festival da Poesía do Condado”, Salvaterra de Miño, 1993.





BIOGRAFIA DO MIÑO

(…)
…  e en Tui comenzas a prepararte xa
para morrer:
                            Recólleste e meditas
os claros milagres de San Telmo,
considerando, calado e reverente,
a purísima inocencia de San Paio
mentras un non saber, salgado e luminoso,
che vai enchendo de sombra o corazón.

4
Existe un Miño poderoso e terrestre.
Mais a intuición e o sentimento
estannos a dicir moi claramente que
o Camiño de Santiago ou Vía Láctea
é o Miño celeste:
                                    Un río de luz
polo que, un día, habemos navegar.


En “O Miño, canle de luz e néboa”. Espiral Maior, 1996, PP. 19-20.

↧

Sebastián de Ocampo, mercader e navegante tudense nos inicios da conquista americana (1460 - 1514)

May 21, 2013, 3:15 pm
$
0
0



No ano 2005 a Xunta de Galicia procedeu á botadora dun barco para o seu servizo de gardacosta que foi denominado co nome de “Sebastián de Ocampo” lembrado ao navegante galego que fora o primeiro en circunnavegar a illa de Cuba no ano 1506. Se procuramos na Gran Enciclopedia Galega na biografía deste ilustre mariño figura como nado na vila de Noia.

Hai poucos días recibin un correo electrónico no que unha investigadora me solicita información sobre Ocampo, especialmente algunha imaxe ou fotografía da previsible estatura que tería na súa localidade natal, Tui. A miña sorpresa foi grande, pois estabamos diante dun nome que en ningún momento tiña vencellado á nosa cidade, carecendo de dato algún sobre a súa ascendencia tudense. A miña sorpresa se incrementa cando rapidamente solicito axuda a Wikipedia onde si figura que era natural de Tui. Xa non atino, non dou crédito.

Superada a sorpresa inicial, unha búsqueda máis pormenorizada de información sobre o noso personaxe lévame a un documentado estudio sobre Sebastián de Ocampo realizado en base ao seu testamento de 1516. Un documento referenciado dende había anos pero non estudado ata o ano 2012 nun artigo publicado na revista “Anuario de Estudios Americano” e da autoría da investigadora Carmen Mena García, da Universidade de Sevilla.

“Yo Sebastián Docampo, hijo de Piero Hernández de Tuy, natural de la ciudad de Tuy, estante que ahora estoy en esta ciudad de Sevilla, enfermo del cuerpo e sano de la […] voluntad e en mi seso e acuerdo e entendimiento...” asi inicia o seu testamento redatado o 25 de xuño de 1514 certificando de xeito nidio o seu berce na nosa cidade ao redor do ano 1460. Nada sabemos ata agora da súa familia e o tempo da súa estadía na cidade do Miño.

A seguinte noticia que posuímos sobre Ocampo é a súa participación na ocupación das Illas Canarias, instalándose na illa de La Gomera. No século XV as Canarias foron incorporadas á Coroa de Castela mediante unha ocupación a cargo dos nobres que se apropian das terras logo de conquistar militarmente o territorio. Nesta illa baixo o señorío dos Pedraza o noso persoeiro logra un importante patrimonio en fincas e terras de labor, no frondoso paraxe coñecido como “El valle del Gran Rey”. Nesta illa tivo ata tres fillos naturais, dos que se lembrará no seu testamento. O seu curmán, Alonso de Ocampo, chegou a gobernador de La Gomera durante varios anos.

Segundo o testemuño de Frei Bartolomé de las Casas, Sebastián de Ocampo era fidalgo, criado da raíña Isabel e chegou a América en 1493 acompañando a Cristobal Colón no seu segundo viaxe. Instalado na illa La Española (actual Santo Domingo) posúe unha ampla fortuna pois rapidamente se integra nos mecanismos do comercio inidiano.

Citamos o traballo da profesora Mena: “Por lo pronto se asoció en diferentes negocios con el ambicioso tesorero real de La Española, Miguel de Pasamonte, incondicional amigo de Lope Conchillos y secretario personal del rey Fernando. Disfrutaba también de la amistad de todas las personas importantes de la isla, comenzando por el propio gobernador Ovando, habiendo participado con muchas de ellas, incluso con Diego de Nicuesa, en numerosas actividades mercantiles. También se había preocupado de estrechar lazos en la Corte con algunos de los personajes más influyentes de aquellos momentos, entre ellos Francisco de los Cobos, antiguo miembro de la corrompida camarilla fernandista y luego todopoderoso secretario personal del joven Carlos I, así como de un destacado funcionario de la Casa de la Contratación, el factor Pedro de Isásaga, por lo demás contino de la Casa real”.

Pola confianza do gobernador Frei Nicolás de Ovando o tudense é comisionado para circunnavegar a illa de Cuba con dúas carabelas e comprobar se era unha illa. Aínda que normalmente se citan os anos 1508 ou 1509 como data desta expedición pola que Sebastián de Ocampo é lembrado como o primeiro que percorreu as costas cubanas, en realidade esta expedición tivo lugar no ano 1506. No seu recordo no ano 1998 foi colocada na cidade de Matanzas unha praca conmemorativa como “homenaxe de Cuba e Galicia”. Sen embargo, xa anteriormente Juan de la Cosa, en 1500, tiña debuxado un mapa onde Cuba era unha illa, a pesar da prohibición de afirmar esta insularidade segundo unha acta de 1494. Con todo esta expedición de Ocampo non debeu acadar os seus principais obxectivos pois en 1508 de novo se encomenda esta misión a Vicente Yáñez Pinzón e Juan Díaz Solis. A propia historiadora a quen seguimos, Carmen Mena. sinala que resulta unha inxustiza histórica a sona de Ocampo como gran mariño e explorador polos pobres resultados desta circunnavegación.



Mais interesante é a súa chegada ás terras selváticas de Darién (Panamá) onde colabora con Vasco Núñez de Balboa, o famoso descubridor do Pacífico no 1511. Ao ano seguinte, 1512, o virrei Diego Colón envía en auxilio dos famentos colonos de Darién dous barcos que viaxaban por conta do seu armador, Sebastián de Ocampo. Nas turbulencias políticas daquela zona participa Ocampo. E así Balboa logo de ocupar o poder e enviar preso á Península ao representante do gobernador e para defender a súa postura na Corte nomea ao tudense, que estaba preparando o seu retorno, como o seu apoderado encargándolle, incluso, unha entrevista persoal co monarca. Ao retorno de Darién o tudense tivo de deterse en Cuba e non chegou a La Española ata febreiro o marzo de 1513.

No verán de 1514 chega a Sevilla residindo na casa do seu curmán, Alonso de Noia, situada no barrio de San Marcos. Dado que axiña cae enfermo sendo coidado, en ausencia de Alonso, pola súa esposa, Inés Romero, filla dun próspero curtidor sevillano, e a súa filla Beatriz. Sentíndose peor redacta o seu testamento o 25 de xuño e en días posteriores varios codicilos. Morrendo posiblemente no mes de xullo de 1514.

Ocampo órdea ser soterrado na igrexa de San Sebastián, no campo de Tablada. Evidenciando a súa importancia económica sinala que será delante del altar mayor de la dicha iglesia, y que hagan una sepultura de bóveda y encima de ella me pongan una piedra blanca de mármol, de mi estatura, y se ponga en ella un letrero que diga: aquí yace Sebastián de Ocampo, que Dios perdona, y en medio de éste las armas de San Francisco, que sea un escudo con las cinco plagas (sic) de nuestro redentor Jesucristo, y a la redonda un cordón de San Francisco; y mando que me entierren en el hábito del señor San Francisco… Dispón tamén a fundación dunha capelanía na dita igrexa de San Sebastián dotada con mil pesos de ouro.

No contido do testamento comprobamos que deixa como herdeiro universal o seu pai Pedro Fernández Tui, se fose vivo, e ás asignacións que concede aos seus fillos naturais, ao seu curmán Alonso de Noia e especialmente a súa muller e filla asi como resolve os seus múltiples negocios. Pero sobre todo, e seguimos a Carmen Mena, en su testamento sevillano se dibuja una figura mucho más compleja y polifacética que la de un simple explorador. Nos descubre sobre todo a un hacendado, que se dedica en Canarias al cultivo del azúcar, cuyo producto seguramente exporta a Santo Domingo para satisfacer la demanda de los colonos, mientras en la isla transita con decisión desde la economía del oro a la del trapiche; a un desahogado representante del comercio atlántico, que goza de excelentes contactos en sus negocios, e incluso a un cambiador relacionado con operaciones crediticias en Sevilla y en las Indias. Cambiador y mercader a un mismo tiempo: no debe sorprendernos. En estos tempranos años resulta difícil discernir entre unos y otros, porque los hombres de la Carrera lo mismo actúan como banqueros que realizando importantes operaciones crediticias de índole mercantil que los convierten también en mercaderes de pleno derecho(...)no cabe la menor duda de que el mercader Ocampo disfrutaba de una situación económica más que boyante. En efecto, un cálculo aproximado de las cantidades adeudadas a su favor, superior a los mil ducados, frente a las insignificantes deudas pendientes de saldar por Ocampo, así como las rentas de sus dos sociedades mercantiles y el valor de sus haciendas en la isla de la Gomera arrojan un saldo favorable que no desmerece al de otros acomodados comerciantes indianos

Sirvan estas notas para divulgar a figura deste importante comerciantes dos primeiros tempos da colonización do continente americano nado na cidade de Tui e agardamos susciten interese para avanzar no coñecemento da súa figura.

Bibliografia Carmen Mnena "Aqui yace Sebastian de Ocampo, que Dios perdona (perfil biográfico de un mercader indiano". Anuario de Estudios Americanos. nº 69-2. Sevilla 2012, pags 535.568 



↧

Nomes tudenses nos Xogos Florais de 1891

June 21, 2013, 3:41 pm
$
0
0


Medalla conmemorativa dos Xogos Florais de Galicia de 1891 batida en Vigo polo xoieiro Enrique Pérez en 1891, nunha das caras reprodúcese unha ave fénix agromando das chamas, acompañada da lenda "SURGE ET AMBULA"; érguete e camiña. Na outra cara, pode lerse a lenda: "TUY PRIMEIRA CONVOCATORIA ANO MDCCCLXXXXI - CONSISTORIO DOS XOGOS FRORAIS-GALICIA". Tomado de www.realacademiagalega.org



O 24 de xuño de 1891 a cidade de Tui acolleu un singular acontecemento de grande transcendencia tanto para a cultura como para a vida socio-política de Galicia, nesa data celebráronse no Teatro Principal os Xogos Florais que salientar por ser o primeiro acto público celebrado en Galicia e realizado integramente en idioma galego. Cábelle pois á nosa cidade a honra de comezar unha andaina na que aínda na actualidade estamos como é a normalización do noso idioma. Os nomes senlleiros de Manuel Murguia, Alfredo Brañas, Salvador Cabeza de León, Eladio González… resultarían xustificación para lembrar este acontecemento como un dos fitos máis senlleiros da nosa cidade ao longo dos anos.

Pero neste xogos participaron de xeito destacado diversos persoeiros tudenses que se sumaron con entusiasmo á iniciativa e traballaron arreo na súa organización.

O núcleo tudense que naquela altura colaboraba coa Asociación Rexionalista Galega tiña chegado ata estas posicións de exaltación da patria galega dende os prantexamentos carlistas e mesmo reaccionarios, que atopaban na defensa dos valores tradicionais de Galicia un freo aos ventos reformistas da Restauración. Converxen, pois, de xeito conxuntural, nesta agrupación este sectores católico-tradicionalistas cos grupos rexionalistas, tanto de orixe liberal como federal; entre todos teñen comezado o camiño para a recuperación da conciencia de Galicia como pobo, ou andando os anos, nación diferenciada.

Manuel Murguía xunto con Alfredo Brañas crearan, en 1890 en Santiago de Compostela, o Comité Central Regionalista que promove no ano seguinte a constitución de comités locais, agora xa baixo o nome de Agrupación Regionalista Gallega. O xornal “La Patria Gallega” de Santiago foi o seu voceiro.

A práctica totalidade dos protagonistas tudenses destes xogos fundaran o 15 de abril de 1891 a “Xunta rexionalista” de Tui coa finalidade, segundo recolle La Integridad, de “trabajar por la prosperidad y engrandecimiento de la hermosa región gallega, nuestra segunda patria, fomentar sus intereses materiales y morales y promover el perfeccionamiento de nuestra dulce habla y nuestra literatura”. Esta xunta estaba integrada polos seguintes persoeiros:

Presidente: D. Manuel Fernández de Herva, “Doctor en derecho, Caballero de la Orden Portuguesa de Santiago, del mérito científico y literario e individuo, de la Sociedad de Geografia y de la Academia de Medicina”.

Vice-presidente: D. Eduardo Caballero Canals, “médico y exdiputado provincial.”

Secretario: D. Martín Díaz Spuch, “alumno de sesto año de la Facultad de Derecho” de Compostela.

Vogais: D. Antonino Cerviño González, “canónigo magistral e individuo de numero de las Academias de Ciencias Naturales de Madrid y Barcelona”.

D. Juan Areses Alonso, “Dr. En Farmacia e Teniente-alcalde”

D. Justo Salvador Fortes Domínguez, “director de La Integridad”

D. Indalecio Rodríguez de Córdova, “presidente de la Sociedad Casino”

D. Manuel Lago González, “catedrático del Seminario”

D. Juan Álvarez Cordero, “Licenciado en Farmacia”

D. Leoncio Comesaña González, “abogado”.



Certamente neste listado ficaron varios nomes no esquecemento e doutros son escasos os datos que posuímos. Mesmo de Manuel Fernández de Herba carecemos doutros datos que as súas palabras pronunciadas un interesante discurso no banquete conmemorativo destes Xogos florais celebrado o 26 de xuño na súa condición de presidente da Xunta rexionalista tudense: “que seamos gallegos antes que políticos, que nos alistemos, en fin, sin vacilaciones y desalientos en la gran cruzada del regionalismo (…) al grito de ‘Dios lo quiere, han vencido ellos’; al grito de ‘Galicia lo demanda’ venceremos nosotros si la protección de Dios no nos falta, y la protección de Dios no falta nunca a las causas justas y nuestra causa es justa; es santa, es bendita, porque es la causa de la libertad y el derecho.”

Escasos datos temos tamén de Eduardo Caballero Canals, este médico tudense posuía unha dilatada traxectoria política, pois nos inicios da I República asina, xunto a outros tudenses, un manifesto de apoio a candidatura a Cortes do tudense Severino Martínez Barcia, que resultará electo nos tres comicios convocados polo réxime republicano.

Outro nome, case esquecido en Tui, é o de Martín Díaz Spuch, nado na nosa cidade no 1865, licenciado en Dereito pola Universidade de Santiago e doutor en dereito cun tese titulada 'Modificaciones introducidas por el Código Civil en la legislación anterior sobre hijos naturales'. Acadou praza na carreira diplomática, sendo vicecónsul en Buenos Aires e logo cónsul en Tanger, finando en Cádiz en 1912. Participou na conferencia de Algeciras, publicando en “La Integridad” as crónicas deste cumio co seudónimo de “Abdallah”. Colaborou en numerosos xornais e revistas especialmente “La Integridad” tudense (dende a que mantivo unha famosa polémica con “El Pensamiento Galaico” de Santiago), “Galicia Moderna”, etc. Autor de diversas pezas poéticas, foi un galardoados nos Xogos florais tudenses coa súa obra “O derradeiro trovador”. Martín Díaz Spuch foi logo membro non numerario da Real Academia Galega.


Antonino Cerviño, cunha biografía mais coñecida, era daquela cóengo maxistral do Cabido tudense. Foi numerario da Real Academia Galega e asiduo colaborador nos xornais do seu tempo. Con sona de gran orador pronunciou un famoso “sermón rexionalista” en 1891 na Catedral tudense na función de San Telmo, celebrada aquel ano o 24 de xuño, no que clama pola redención e a emancipación de Galicia e a defensa do idioma propio. No prólogo con que introducía a súa publicación en “La Patria gallega”, órgano oficial da Asociación Rexionalista de Galicia, fai esta declaración de principios: “Ningún pueblo es tan desgraciado como el gallego y ninguna clase más digna de lástima que el labrador de nuestros campos. He aquí la primera causa de mi regionalismo… Queremos ahora curar nuestras llagas y para eso que nos dejen en paz los que hasta ahora nos han chupado la sangre…Llevamos en el corazón un espina que debe interpretarse por un ansía de una nueva existencia, por un deseo de que Galicia se emancipe y viva una vida libre e independiente… El castellano expresará muy bien lo que allá se siente, lo que allá se piensa, pero no puede expresar lo que sentimos y pensamos los gallegos; eso solo puede expresarlo nuestra habla, que es brote de nuestra naturaleza, expansión de nuestra alma y manifestación viva de nuestros sentimientos”.





Febles son os datos sobre Juan Areses Alonso, que era daquela tenente de Alcalde no Concello tudense. Natural de Oleiros – Salvaterra, dotoruse en Farmacia cunha tese titulada “Estudio de las solanáceas y sus alacaloides, hecho en las especies más importanes y comunes en Galicia”, amais era un notable químico e analizou numerosas augas medicinais galegas. Casado coa sobriña de Manuel Amoedo, que fora alcalde de Tui, e con quen se asociara na botica que posuían entre a Praza do Concello e a rúa das Monxas –nunha casa actualmente en rehabilitación- e da que logo ficou como único propietario. Finou no ano 1935.

Tampouco son amplas as noticias sobre Indalecio Rodríguez de Córdova, fillo do farmacéutico vigués asentado en Tui Juan Antonio Rodríguez Bustillo, emigrou a Cuba como os seus irmás e formou parte do Corpo de Aduanas, regresando a Tui cando comezou o seu proceso de independencia.


Outro dos tudenses protagonista daquela xornada foi o presbítero Manuel Lago González, daquela profesor no Seminario tudense, e voceiro naquel acto dos Xogos Florais da Xunta Rexionalista da nosa cidade. O seu discurso titulado “Gabanza da lengua galega” comezou cunha cita do poeta Francisco Añón: “Ai, esperta, adourada Galicia / dese sona en que estas debruzada” engadindo que Galicia a tiña escoitado e tíñase levantado para dar testemuña do que vale a súa lingua e publicar as fazañas dos seus fillos.

Lago, tras abandonar forzosamente “La Integridad” no 1896 trasládase ao Seminario de Lugo, acadando posteriormente unha praza de cóengo na Catedral lucense. Foi logo bispo de Osma, Tui e arcebispo de Compostela. As súas posturas ideolóxicas teñen suscitado mais dun debate historiográfico pois procedendo do carlismo mais integrista mantivo un activo galeguismo, basicamente de carácter cultural, gozando así de favorable acollida entre o mundo galeguista. Acadou unha das primeiras cadeiras da Real Academia Galega e foi membro de honra do Seminario de Estudios Galegos. A Lago debémoslle unha frase que pronunciada no seu discurso de recepción na Universidade compostelá fará historia: “Amando a Galicia amaremos a Deus e seremos profundamente relixiosos”. Cunha ampla e coñecida biografía omitimos agora outras noticias ao respecto.

Este 24 de xuño de 1891 pasa á historia de Galicia pola reivindicación que se facía do galego e do seu uso público e por ser unha das escasas oportunidades que os diversos sectores rexionalistas converxen neste evento. Aos poucos meses as diferenzas entre tradicionalistas e liberais impedirán a consolidación do movemento rexionalista. Sirvan estas breves liñas para lembrar o protagonismo dun feixe de persoeiros tudenses neste acto que colocou a Tui como avangarda de Galicia e da recuperación da súa cultura e, nomeadamente, da súa lingua.



(Publicado parcialmente en Faro de Vigo, suplemento Baixo Miño / Louriña de 24 de xuño de 2006)
↧
Viewing all 217 articles
Browse latest View live
More Pages to Explore .....
Search

Latest Images

Feria del Libro 2024 | Se inaugura el 25 de abril

Feria del Libro 2024 | Se inaugura el 25 de abril

April 19, 2024, 5:13 pm
04-04-24 | Nueva edición

04-04-24 | Nueva edición

April 3, 2024, 6:01 pm
04-04-24 | Nueva edición

04-04-24 | Nueva edición

April 3, 2024, 6:01 pm
04-04-24 | Nueva edición

04-04-24 | Nueva edición

April 3, 2024, 6:01 pm
Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

March 29, 2024, 7:03 am
Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

March 29, 2024, 7:03 am
Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

March 29, 2024, 7:03 am
Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

March 29, 2024, 7:03 am
Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

March 29, 2024, 7:03 am
Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

Misa crismal | El obispo Lugones llamó a los sacerdotes a “cuidarnos para...

March 29, 2024, 7:03 am