Neste
blog temos recollido ao longo dos dezaseis anos da súa existencia numerosos
acontecemento, avatares ou persoeiros da vida tudense no decurso dos séculos.
Pero en moi escasas oportunidades temos reparado en acontecementos da vida
diaria da nosa localidade.
Gracias
á xenerosidade de Juan José Cortegoso Durán, a quen todos coñecemos como
“Cheché”, daremos conta hoxe do centenario dun extraordinario evento na nosa
cidade, cando en Tui cae o “gordo” do primeiro sorteo extraordinario que
organizou Loterías xunto coa “Cruz Vermella” (“Cruz Roja”) e celebrado o 11 de
outubro de 1924. No pasado mes de maio celebrouse o centenario desta
colaboración ininterrompida con este sorteo.
A
Lotería Nacional Española é unha das que goza de máis fama e prestixio a nivel
mundial; as súas orixes están no século XVIII no reinado de Carlos III, cando a
Facenda Pública Española atravesaba momentos difíciles nos que, a pesar das
continuas reformas do sistema fiscal, non se lograba frear o crecemento do
déficit público. É entón cando xorde a lotería como unha decisión fiscal, pero
encuberta baixo a aparencia dun xogo no que todos podían participar e obter
premios. A lotería era en realidade un imposto encuberto que debía achegar
novos ingresos ás arcas reais.
É
este monarca quen encomenda ao Marqués de Esquilache, Ministro de Facenda por
aquel entón, que fixese vir de Nápoles ao director da lotto napolitana, don
José Peya, para que póñese en marcha a lotería española. Coa Real Orde do 30 de
setembro de 1763, a lotería en España queda instaurada. O primeiro sorteo desta
Lotería Real, denominada "beneficiata ou primitiva", celebrouse, a
modo de ensaio e só para Madrid, o 10 de decembro dese mesmo ano 1763.[i]
É
durante o reinado de Carlos IV cando o seu carácter benéfico comezou a incrementarse,
pois o Estado doaba parte dos beneficios a hospitais, centros de beneficencia,
eclesiásticos, hospicios e montepíos.
En
torno a 1769 establecérase en México outra lotería distinta ao modelo italiano,
que consistía na impresión de cada sorteo en billetes enteiros, medios ou
cuartos, ao igual que actualmente se fai cos décimos. Este tipo de lotería
sería a que case un século despois desbancase á Primitiva e se implantase en
España. Así, o 23 de novembro de 1811, as Cortes de Cádiz aprobaban por
unanimidade a proposta a este novo tipo de lotería, mediante a cal o Estado
pretendía unha vez máis incrementar as malparadas arcas do Tesouro que, debido
á guerra contra Napoleón.
O
primeiro sorteo da coñecida como lotería "moderna ou nacional"
celebrouse o 4 de marzo de 1812 ás nove da mañá en Cádiz, quince días antes de
aprobarse a Constitución da Monarquía Española. O sistema de xogo era moi
similar ao que coñecemos hoxe en día, os billetes estaban impresos a unha soa
cara coas sinaturas dos dous directores xerais e a cantidade destinada a
repartir entre os 250 premios e 500 aproximacións era de 30.000 pesos fortes,
sendo o premio maior de 8.000 pesos (uns 120 euros).
A
gran aceptación desta lotería entre toda a poboación levou ao monarca Fernando
VII a considerar a introdución de sorteos extraordinarios con maiores premios,
sendo o de Nadal o de maior aceptación e que se mantén como desde 1892, aínda
que esta denominación non figurou nos décimos ata 1897.
A
denominación de “gordo” ao premio da lotaría parece que se remonta aos inicios
da lotería en 1763. Para promocionar a nova Lotería de Números decidiuse
presentar unha mascota e difundir a súa imaxe en estampas e selos a modo de
amuleto. Chámase “O Anano Afortunado”, o “Fanático da Lotería” ou “O Anano Mil
Homes”, e é a caricatura dun personaxe gordecho, vestido con roupa recuberta de
bolas e números, e cun sombreiro tricorne, bastón e espada como complementos.
Esta personaxe resulta un completo éxito e vai recibindo diversos nomes entre
eles “O gordo” que se asocia progresivamente ao primeiro premio do sorteo de
Nadal, de sempre o máis importante de cada ano.
![]()
A
popularidade dos sorteos levou a establecer sorteos extraordinarios como foi o
caso, que vimos comentando, deste sorteo para Cruz Vermella establecido en
1924. Aquel primeiro sorteo foi celebrado “a beneficio de la Cruz Roja y de
la Lucha Antituberculosa” e tiña uns premio moi substanciosos, un total de
2.000.000 millóns de pesetas ao billete, e por conseguinte 200.000 pesetas ao
décimo. O importe de cada décimo era de 25,00 pesetas.
Dado
o volume dos premios, con 25 premios maiores (o primeiro de 200.000 por décimo,
o segundo 100.000 pesetas, o terceiro 50.000 pesetas, o cuarto de 20.000, o
quinto de 10.000 e vinte premios máis de 1.000 pesetas ao décimo) suscitouse un
grande interese por este sorteo, recibindo o primeiro premio o título de
“gordo”.
Para
calibrar ben a dimensión deste sorteo, cabe sinalar que naquel altura o ingreso
medio dun fogar de traballadores en España era de arredor de 4.300 pesetas ao
ano (en Galicia substancialmente menor) ou que o ingreso medio diario por fogar
andaba por 11,90 pesetas (en Galicia escasamente superaba as 9,50 pesetas)[ii]. Mercar un décimo de 25
pesetas non estaba ao alcance da inmensa maioría da poboación popularizándose
por tanto as participación de menor importe.
Neste
sorteo extraordinario de 11 de outubro de 1924, hai agora un século a fortuna
trouxo ata Tui o primeiro premio integramente deixando na cidade cerca dos dous
millóns de pesetas (pois algúns décimos non vendidos foron devoltos).
En
escasas oportunidades foi a fortuna xenerosa con Tui, unicamente teño
localizado un primeiro premio no sorteo ordinario de 10 de decembro de 1907 co
número 16.904; ou unha serie do “gordo” de Nadal en 1978 co número 15.640.
Noutros anos neste sorteo navideño tocaron billetes do 5º premio (2006), 4º
premio (2011) ou 5º premio (2016).
A
Administración de Loterías da viúva de José Gándara Comesaña estaba situada no
edificio que fai esquina entre a Corredoira e a rúa Augusto González Besada. Neste
lugar tiña tamén José Gándara un importante negocio de ultramarinos e coloniais
(como se adoitada chamar daquela) e no local inmediato na daquela rúa Elduayen
(hoxe Calvo Sotelo) estaba o despacho de lotería. José Gándara Comesaña, falece
o 25 de febreiro de 1919, ficando ao fronte da administración de loterías a súa
viúva Ángela Fernández González e o seu fillo José Gándara Fernández.
Curiosamente
dende hai escasos meses nese mesmo inmoble foi instalada unha das actuais
administracións de lotería de Tui. Ogallá nalgún destes establecementos poidan
os tudenses gozar dunha nova visita da fortuna en breve prazo. ¿Será de novo o
1.348 como hai cen anos? ¿Fican aínda abonados a este número na nosa cidade?
Preguntas que deixamos para a resposta dos nosos lectores.
Ilustraremos
este acontecemento coas crónicas xornalísticas do periódico tudense “La
Integridad” que foi quen deu a leda noticia na cidade, completando estes
apuntes cunha breve referencia do xornal da Coruña “El Ideal Gallego”.
La Integridad, 11 de outubro
de 1924
EL SORTEO EXTRAORDINARIO. EL
PREMIO GORDO EN TUI
Nuestra agencia de información
en Madrid nos comunica en telefonema urgente, recibido a las once y cuarenta,
que en el sorteo extraordinario de la lotería nacional celebrado hoy en Madrid
ha correspondido al número 1.348 el premio GORDO vendido en Tuy.
Tan pronto tuvimos noticia de
tan grata nueva la hemos dado a conocer al público por medio de la pizarra de
nuestro periódico.
Sabemos que los diez billetes
del número 1.348 han sido vendidos en la Administración de Loterías de la
señora viuda de Gándara.
Se nos dice que el GORDO está
muy repartido y que han sido agraciadas don diversas cantidades modestas
familias de esta localidad.
Se han repartido varias
participaciones de peseta.
Sabemos que el comerciante de
esta plaza y exalcalde, don Agustín Blanco, lleva una participación de diez
pesetas; el almacenista don Cándido del Barrio una de cinco, el abogado don
José García Sánchez también ha sido favorecido con la suerte pues hace años que
viene jugando en ese número, el joven don José Gándara, hijo de la dueña de la
Administración de Loterías donde se despacharon los billetes, ha repartido
diversas participaciones, reservándose alguna.
El cónsul portugués en esta
ciudad señor Consiglieri jugaba un décimo.
También han sido agraciados
con la suerte algunos redactores de este diario, que jugaban pequeñas
cantidades.
El lunes daremos una amplia
información acerca de este “golpe de fortuna” que ha tenido Tuy donde han caído
dos millones de pesetas.
Damos nuestra efusiva
enhorabuena a los agraciados.
La Integridad, 13 de outubro
de 1924
EL GORDO EN TUY
La Fortuna obsequia a nuestra
ciudad con cerca de dos millones de pesetas.- El 1.348 muy repartido.- Júbilo
en el pueblo
Podemos dar a nuestros
lectores nuevo pormenores del fausto acontecimiento que, durante los días de
anteayer y ayer, fue el tema único de todas las conversaciones en los corrillos
y tertulias de nuestra ciudad.
La primera noticia
A las once y cuarenta y cinco
de la mañana del sábado se recibió en esta redacción un telefonema urgente
depositado por nuestra Agencia en Madrid a las diez y cuarenta y cinco minutos.
Dicho telefonema venía concebido en los siguientes términos” Gordo 1.348 Tuy”.
Inmediatamente dimo a conocer
tan agradable noticia por medio de nuestra pizarra que colocamos en La
Corredera, en el establecimiento central de don Venancio Gayoso.
La noticia corrió por la
ciudad con extraordinaria rapidez.
Nuestro reportaje
Con la precipitación del caso
y para poder adelantar en nuestro número
del sábado algunos datos a los lectores salió de esta redacción un reporter
con la misión de transmitirnos telefónicamente cuantas noticias y comentarios
fuese posible recoger.
En la casa de la señora viuda
de Gándara
Nuestros primeros pasos fueron
encaminados a la Administración de Loterías de la señora viuda de Gándara.
Allí nada pudieron decirnos
por hallarse ausente el lotero, nuestro querido amigo don José Gándara.
Sin embargo, pudimos saber que
el número premiado se había vendido en décimos y que estos habían sido
adquiridos para Tuy eb casi su totalidad.
Hablando con uno de los
agraciados
Poco después supimos que el
acreditado comerciante y exalcalde de esta ciudad, don Agustín Blanco Arias,
poseía una participación de 10 pesetas en el número premiado.
A dicho señor le corresponde
la bonita cantidad de 80.000 pesetas.
Fuimos nosotros los primeros
que le dimos la grata nueva y él en cambio nos facilitó datos interesantes
acerca de quienes fueron los felices poseedores del número agraciado.
El señor Blanco fue quien
indicó al señor Gándara la conveniencia de repartir un décimo en
participaciones a fin de evitar su devolución a Madrid.
Hízolo así Gándara. Se quedó
él con un décimo y dio diez pesetas al señor Blanco Arias; cinco pesetas a un
vecino de Rebordanes y otras cinco a don Cándido del Barrio.
La corazonada de Parreño.- 24
mil pesetas en La Integridad
Parreño, nuestro compañero
Parreño, que jamás sintió la acuciadora necesidad de lanzarse a la vorágine de
la loca aventura. La tentadora fortuna no pudo nunca romper con sus halagüeñas
promesas el ciclo del desdén con el que respondió a sus insinuantes coqueterías.
Pero hé aquí, que, Parreño,
nuestro imperturbable compañero, hace días ha perdido su estoicismo. Siente un
interior desasosiego da pez a la pluma, fija su vista zahorí en las volutas de
humo que lanza a bocanadas nuestro “Duende de las Canteras” y encarándose con
nuestro querido compañero Limeses, le recomienda:
“Compre, amigo Don Darío, un
décimo para la extraordinaria del once -y repartiendo como se hace entre gente
de buena conciencia, nos haremos ricos. ¡Es una corazonada! ¡¡Palabra!
Esto dijo. Y descargando el
enorme peso que gravitaba sobre su corazón, Parreño, nuestro querido compañero
Parreño, torna a bogar en las galeras de la Prensa.
Camarón que se duerme…
“Acude, corre, vuela”…
dijo el poeta. Pero Tyde no acudió, no corrió, no voló. ¡Se durmió!
Y por no acudir, ni correr, ni
volar, dejó escapar el décimo. ¡Ay Dios! ¡Y lo que lo hemos sentido después!
Mas Tyde que quiere a todo
trance complacer a Parreño, logra que Gándara le ceda tres pesetas de las cinco
que a él le quedan y cede una a cada uno de nosotros.
Y, hé aquí, como una bella
mañana de otoño la Fortuna derramó su cuerno de la abundancia en nuestra
redacción.
Un buen pellizco
Dos décimos los juega nuestro
estimado colega el culto abogado, don José García Sánchez, corresponsal de Faro
de Vigo.
A este señor le corresponde la
crecida cantidad de cuatrocientas mil pesetas.
Según parece el citado señor
hace años que viene jugando en el número agraciado con gran ahínco y probada
fe.
Mas agraciados
Otro décimo lo posee el
acreditado comerciante de esta localidad, don Canuto Santolalla, a quien le ha
correspondido por la tanto la no despreciable suma de cuarenta mil duros.
La vecina Gervasia Varela,
llevaba también un décimo. Esta señora dio participaciones de cuatro pesetas a
don Cesar Novás y al comerciante don Venancio Varela y de una peseta a la
señorita Carmiña Santolalla.
Otro décimo lo juega el
industrial don Rafael García, establecido en Madrid, que hace pocos días estuvo
en esta ciudad.
Un vecino de Valença juega
también otro décimo entero.
Y otro huyó hacia el interior
de España, en poder de agüista del Balneario de Caldelas.
El industrial don José
Fernández, juega un décimo entero.
Y por último de otro no se
conoce todavía a punto fijo el paradero.
A todos los agraciados les
enviamos nuestra más sincera enhorabuena, al mismo tiempo que hacemos votos
para que el favor de la fortuna sirva para aumentar la vida de trabajo fecundo
y el bienestar de nuestro querido pueblo.
Un consejo desacertado.-
Déjese usted de número feos.
El cónsul de Portugal, señor
Pereira, tenía ya elegido un décimo del número 1.348. Pero, surge un amigo,
supersticioso, nota que las cifras de dicho número no suman trece, si no
dieciséis y le indica que debe cambiarlo por otro.
Y ved como una sencilla suma,
dividió al amigo Pereira. ¡Lo dividió por el eje! ¡Palabra!
Abelardo no quiere la suerte.-
Pisotea 80.000 duros
De otro de los episodios que
más comentarios ha ocasionado, ha sido protagonista el conocido industrial don
Abelardo Lorenzo.
Este, a quien en el sorteo del
día primero le salieron premiados con 60 pesetas dos décimos adquiridos en
Vigo, se presentó a cobrarlos en la Administración de la señora viuda de
Gándara.
El lotero le instó repetidas
veces a que comprase dos décimos del número 1.348 a lo que se negó con gran
insistencia.
El señor Gándara llegó en su
insistencia hasta meterle en el bolsillo de la americana los dos décimos que
aquel arrojó al suelo despreciablemente diciendo: “¿Yo jugar en décimos
adquiridos en Tuy? ¡En mis días! ¡Si aquí nunca toca nada!”
Y se marchó a Vigo a buscar
las caricias de la suerte cuando esta aquí tan insistentemente se las brindaba.
¡Todos lo despreciaban!
El maestro albañil don Manuel
Guinde venía desde hace muchos años jugando en todos los sorteos un décimo del
1.348.
Observando que nunca sale
premiado, ni con pequeñas cantidades, hace unos meses que dio orden en la
Administración de literías para que no se lo reservasen.
Al citado número estaba
también abonado el fiel de consumosdon Juan Cruces (q.e.p.d.). Su
familia al fallecimiento de su deudo dejó de jugar en el 1.340 (sic).
Excepto los abonados a dicho
número todos parecían que se empeñaban en despreciar al afortunado 1.348.
Estuvieron durante días y
días, seis o siete décimos expuestos en el escaparate de la Administración de
la lotería. El lotero señor Gándara invitó a muchos aficionados a que jugase en
el “del gordo”; la costurera Gervasia Varela ofreció varias participaciones que
fueron rechazadas y, en fin, parecía que todos se empeñaban en despreciar la
suerte.
Iba a devolver a Madrid varios
décimos el señor Gándara, cuando el señor Blanco Arias le aconsejó que los
repartiese en pequeñas participaciones.
Nosotros casi no podemos
perdonar al amigo Pepiño Gándara que se olvidase del encargo que a nuestra
presencia y en esta redacción le hizo Álvarez Limeses, de que le reservase un
décimo del último sorteo. Porque la verdad es esta. Gándara echo en olvido el
encargo de nuestro compañero, pero después reparó su “enorme falta” dándole una
participación de tres pesetas en el gordo y quedándose él solamente con dos. De
modo que queda “absuelto” el hombre que repartió cerca de dos millones de
pesetas entre sus amigos.
Un querido amigo nuestro, que
no quería desprenderse, así, de un golpe, de 25 pesetas, instó repetidas veces
a un amigo para que jugase a medias un décimo del número agraciado. No lo pudo
conseguir, ni aún dirigiéndose a otras personas con el mismo fin. Durante tres
días, al pasar por delante del escaparate de la administración de loterías se
le ocurría lo mismo, pero no compraba el décimo. Estaba de Dios que no había de
darle un pellizco al gordo.
Mas agraciados
Nos dicen, sin que hayamos
podido comprobar la certeza de la noticia, que el señor abad de Pexegueiro,
nuestro querido amigo don Dalmiro Cambeses, le han correspondido 80.000 pesetas
con el último sorteo, 40.000 al vecino de dicha parroquia don Francisco Mollas
y 80.000 al señor Quinteiro.
200.000 pesetas en La Guardia
Nuestro activo corresponsal en
La Guardia nos comunica que un décimo del 1.348 lo juega el acreditado panadero
de aquella villa don Ignacio Español.
Le corresponden 200.000
pesetas pues no ha dado participación ninguna.
Merecidos elogios
Son unánimes los elogios que
se tributan a nuestra agencia de información en Madrid por la diligencia e
interés que puso para que el pueblo de Tuyse enterase rápidamente de
que había sido agraciado con la suerte.
Gracias a ello pudo por
nuestro conducto enterarse el público ante que por ningún otro medio de la
fausta noticia.
La Integridad, 14 de outubro
de 1924
Ecos del Miño (nome
da sección de noticias locais)
Continua siendo el tema de
todas las conversaciones la caída del gordo de la lotería en esta
ciudad.
En este último sorteo no
pasaban de 700 pesetas la cantidad que en Tuy se jugaba, habiendo tenido que
devolver a Madrid el señor Gándara algunos décimos.
No es exacto que ningún
capitular de esta ciudad haya sido favorecido con la fortuna en el sorteo
último.
Desconócese aún el paradero de
algunas pequeñas participaciones.
El Ideal Gallego, 12 de
outubro de 1924
Los agraciados con el “gordo”
Tuy 11 (20,55)
En el sorteo verificado hoy en
Madrid resultó agraciado con el “gordo” el número 1.348 que figuraba como fijo
en la administración que regenta el señor Gándara desde hace más de veinte
años.
Dicho número tuvo varios
abonados, no quedando en la actualidad más que uno.
Algunos décimos se cree que
debieron venderse en Portugal.
De los restantes se sabe que
el comerciante de calzados don Canuto Santolalla lleva un décimo; el cónsul
portugués, señor Casaglieri, otro: Don Rafael García, tudense establecido en
Madrid, uno o dos, que llevó de Tuy en un viaje que realizó recientemente.
El lotero Gándara otro décimo,
que repartió, dando 10 pesetas a Agustín Blanco, cinco a Cándido Barrio, cinco
a un vecino de Rebordanes y otras pequeñas participaciones, quedándose él solo
con dos pesetas.
Otro décimo lo adquirió un
canónigo de la Catedral, que dio varias participaciones.
Otro lo tiene el comerciante
Venancio Varela, quien lo repartió bastante, dando participaciones a una hija
del señor Santolalla, cuatro pesetas al capellán del Hospicio y Hospital, don
Cesar Novás y otras pequeña a parientes de éste.
Merece mencionarse el hecho de
que el redactor de “La Integridad” señor García Terreño, tenía la corazonada de
que tocaría el “gordo” en Tuy siendo de opinión de que comprase un décimo el
médico señor Álvarez Limeses, redactor también de aquel diario.
Este se lo encargó al lotero,
quien no se acordó de guardarlo, devolviendo varios décimos a Madrid; más ayer
recibió el lotero un décimo, dando participación al señor Álvarez, quien esta
mañana participo a sus compañeros que llevaba una peseta en el número que poco
después salía premiado con el “gordo”.
También figura entre los
agraciados el periodista señor García, corresponsal de El Ideal Gallego[iii].
[ii] Tomado
de: Borderías Mondéjar, Cristina, y Luisa Muñoz Abeledo. 2018. “¿Quién ponía el
pan en la mesa en la España de 1924? Economía laboral y familiar de jornaleros
y pescadores en Cataluña y Galicia”. Revista De Historia Industrial —
Industrial History Review 27 (74):77-106. https://doi.org/10.1344/rhi.v27i74.19921
[iii] O
corresponsal de “El Ideal Gallego” era o avogado tudense José García Sánchez,
que tamén levaba a corresponsalía do “Faro de Vigo”.